Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

FUTURES (Vadeli İşlem) Sözleşmeleri Nedir? Nasıl Yapılır? FUTURES Piyasasının Özellikleri Avantaj ve Riskleri Nelerdir? FUTURES İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Futures Nedir?

Futures anlaşmaları, alıcısına belirli bir dayanak varlığı ileriki bir vadede, üzerinde yazılı bir fiyattan alma ya da satma yükümlülüğü yaratan türev ürün anlaşmalarıdır. Özellikle döviz, emtia, borsa endeksleri ve faiz oranları gibi çeşitli varlık sınıflarını içeren futures sözleşmeleri, yatırımcılara spekülasyon yapma veya riskten korunma imkânı sağlayabilir.Futures(vadeli sözleşmeler), tarafların anlaşmalı vade tarihinde tanımlı fiyat üzerinden varlıkların alım veya satımını gerçekleştirmesine olanak verir. Yatırımcılar için hem spekülasyon hem de riskten korunma amacıyla kullanılabilen bu finansal araçlar, piyasalardaki dalgalanmalara karşı etkili stratejiler sunabilmektedir.

Futures Piyasa Özellikleri Nelerdir?

Genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

-Her futures sözleşmesi, belirli bir vade tarihine sahiptir. Vade tarihleri, yatırımcılara strateji oluşturma ve risklerini yönetme fırsatı tanımaktadır.

-Vadeli işlemler genellikle kaldıraç kullanımına izin vermekte olup,yatırımcıların küçük sermayeyle büyük pozisyonlar almasına olanak sağlar.

-İşlemlerde, yatırımcılar genellikle teminat (marjin) yatırmak zorundadır. Teminat, potansiyel zararlara karşı güvence sağlayarak işlem hacmini artırabilmektedir.

-Futures piyasaları, yatırımcılara fiyat dalgalanmalarına karşı korunma olanağı sunabilir. Özellikle ticari şirketler ve üreticiler için gelecekteki maliyetleri sabitleme konusunda faydalıdır.

-Futures piyasaları, özellikle kurumsal yatırımcılar ve şirketler için kritik bir risk yönetim aracıdır.

Örneğin; bir şirket, gelecekteki ham madde maliyetlerini sabitlemek için futures sözleşmelerini kullanabilir. Böylece piyasa dalgalanmaları ne olursa olsun, maliyetlerini önceden belirlenen sabit bir fiyat üzerinden yönetme fırsatını yakalamış olur.

Futures Piyasaların İşleyişi

-Futures, işlemlerinin en belirgin özelliği, organize borsalarda işlem görmeleri ve standartlaştırılmış olmalarıdır. Her sözleşmenin vadesi, miktarı ve işlem koşulları belirli kurallar çerçevesinde tanımlanır.

-Yatırımcıların finansal stratejilerini çeşitlendirmek ve risk yönetimini sağlamak amacıyla tercih ettiği dinamik piyasalardan biridir.

-Vadeli işlem piyasalarında öncelikle yatırımcıların belirli varlık üzerinde bir anlaşma yapmaları gerekmektedir. Bu anlaşma, standartlaştırılmış futures sözleşmesi şeklinde olup belirli vade tarihi ve fiyatını içerir. Alıcılar ve satıcılar olmak üzere işlem yapan iki temel taraf bulunur. Alıcılar, gelecekteki fiyat artışlarından faydalanmayı amaçlarken satıcılar ise gelecekteki fiyat düşüşlerinden korunmak için bu sözleşmeleri satar.

-Sözleşmeler genellikle borsalarda işlem görür. Bunun ile birlikte alıcılar ve satıcılar arasında adil ve şeffaf bir platform sağlanmış olur.

-Standartlaştırılmış sözleşmeler, işlemlerin düzenli şekilde gerçekleşmesini kolaylaştırır. Bu da potansiyel zararları karşılamak ve piyasa dalgalanmalarına karşı dayanıklılığı artırmak için kullanılır.

-Kaldıraçlı sözleşmeler ise büyük pozisyonları çok daha küçük teminatlarla sağlayabilmektedir. Sözleşmenin vade sonunda alıcılar ve satıcılar, sözleşmenin uygulanmasını tamamlarlar. Fiziksel bir teslimat gerçekleşebileceği gibi sözleşmeler, nakit uzlaşma yoluyla da sonuçlanabilir.

Yatırımcılar iki ana yönde pozisyon alabilir:

Uzun (long): Fiyatın yükseleceğini düşünerek alım yönlü pozisyon açmak.

Kısa (short): Fiyatın düşeceğini düşünerek satış yönlü pozisyon açmak.

Vadeli (Futures) İşlemlerin Avantajları

-Vadeli işlemler piyasalarında işlem yapan yatırımcılar spot piyasada ortaya çıkan riskleri ortadan kaldırmak ve bu riskleri yönetmek için future piyasalarda işlem yapmaktadırlar. Vadeli işlem sözleşmelerinin en önemli özelliği organize borsada işlem görmeleridir. Sözleşmelerin borsanın daha önceden standart hale getirdiği sözleşme özellikleri sayesinde yatırımcılar için fiyat dışındaki her türlü özellikler değişken değildir.

-Vadeli işlem sözleşmeleri takas kurumu tarafından garanti edildiğinden dolayı tarafların birbirini tanıması gerekmez. Merkezi karşı taraf hizmeti, Takasbank’ın alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumunda hizmet eder. Böylelikle taraflar karşı taraf riskini ortadan kaldırır.

-İşlemler kamuya açık olarak yapılır ve tüm sözleşme fiyatları katılımcılar tarafından şeffaf ve anlık olarak takip edilebilir. Verilen emirler fiyat, zaman ve emir önceliğine göre işlem görür.

-Diğer önemli avantaj ise tek vade yoktur. Konu olan finansal varlığın birden fazla vade seçeneği ile yatırımcıların ihtiyacına sunulur. Kâr ve zarar sürekli olarak günlük olarak hesaplanır ve gün sonunda mark to market yani piyasaya göre ayarlama yapılarak gün sonu uzlaşma yapılır. Ayrıca gün içi uzlaşma fiyatları ile bakiyeler sürekli olarak güncellenir.

-Future işlemleri organize bir borsada yapıldığı için sözleşmelerin gün başında gün içi en yüksek ve gün içi göreceği en düşük fiyat limitleri bellidir. Dolayısıyla sözleşme fiyatları tavan-taban limitlerini aşamaz.

-Vadeli işlemler kaldıraçlı bir piyasa olduğundan dolayı başlangıç teminatının yanı sıra sürdürme teminatı da mevcuttur. Yatırımcının sürdürme teminatının altında kalmadığı sürece pozisyonları yaşatması yatırımcının lehine olan bir durumdur.

Vadeli (Futures) İşlemlerinin Riskleri

-Temel risk eğer yatırımcı vadeli işlem yatırımını sadece spekülatif amaçlı olarak yapıyorsa, kullanılan paranın ileride kaybedilme tehlikesi her zaman mevcuttur. Vadeli işlemler kaldıraçlı bir piyasadır. Dolayısıyla riskin yüksek olduğu yerde kazancın ve bir o kadar tersine kaybında yüksek olacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

-Future sözleşmeler ile vadeli işlem ve opsiyon borsasında sadece spekülatif anlamda yatırım yapmak isteyen yatırımcılar, bu piyasada işlem yapmadan önce piyasada karşılaşabilecekleri riskleri almaları, mali durumlarını ve kısıtlarını dikkate alarak karar vermeleri gerekmektedir.

-Fiyat riskinin yanı sıra Baz Riski de vadeli işlemler piyasasında her zaman mevcut olabilir. Taşıma maliyetine göre spot fiyat ile vadeli fiyat arasında her zaman bir fark olmalıdır.

-Spot fiyat ile vadeli fiyat arasındaki farkın azalması veya artması riskine baz riski denmektedir. Baz hesaplaması en yakın vadedeki vadeli fiyat esas alınarak yapılır.

-Korunma (Hedge) amacıyla işlem yapan yatırımcılar için futures işlemler piyasasında yüzde yüz korunma sağlamak mümkündür. Ancak vadenin uyuşmaması, miktarların uyuşmaması, dayanak varlık ile korunma sağlanan malın birbirinden farklı olması, sözleşme adetinin korunma sağlanacak malın büyüklüğüne eşit olmaması gibi unsurlar tam korunma sağlamasını mümkün kılamayabilir.

Futures İşlem Stratejileri Nelerdir?

Vadeli işlemlerde başarılı olmanın temeli uygun işlem stratejileri oluşturmaktır. Dolayısıyla stratejiler her zaman yatırımcının hedeflerine, alabileceği maksimum riske uygun şekilde ayarlanmalıdır.Örneğin, kısa veya uzun vadeli hisse senedi yatırımcısı olmak, gelecekteki fiyat artışlarından faydalanmak veya düşüşlerden korunmak yaygın kullanılan stratejilerdendir. Bu strateji, fiyat beklentilerine dayalı olarak kâr elde etme amacını taşımaktadır.Hedging (riskten korunma) stratejisi; gelecekteki belirsizliklere karşı korunmak isteyen yatırımcılar için önem taşır. Örneğin; üretici, emtia fiyatlarının gelecekteki düşüşlerine karşı korunmak için futures sözleşmeleri kullanabilir.Spekülasyon stratejisi ise; yatırımcıların fiyat hareketlerinden kâr elde etmeyi amaçlar. Piyasa analizi ve tahmin yeteneklerine dayanır. Piyasa trendlerini doğru tahmin ederek gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanmak mümkün olabilir.

Futures İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Örnek: 1 Temmuz 2025’tarihinde X firması, Kanada'daki A firmasından 30 Eylül 2025 tarihinde satın almak üzere 100.000-Usd.tutarında ticari mal satın alma taahhüdüne girmiştir. Firma 30 Eylül'e kadar meydana gelebilecek olan döviz kuru artış riskinden korunmak istemektedir. Bu amaçla firma, 1 Temmuz 2025’tarihinde 30 Eylül 2025’vadeli Usd.üzerine düzenlenmiş her biri 10.000-Usd.tutarında olmak üzere 10 adet future sözleşme için alıcı olarak pozisyon almıştır.

Sözleşme tarihinde 1 (usd)'nin cari piyasadaki kuru (39,8550)-TL'dir. Firma, sözleşme tutarının %20'sini temsil eden 797.100,00- TL'yi aracı kuruma ödemiştir.

Sözleşme için sürdürme teminatı, başlangıç teminatının (%80)'i olarak belirlenmiştir. X firması, vade sonunda sözleşme şartlarını yerine getirip söz konusu dövizi satın almıştır.

Future sözleşmenin cari piyasadaki değeri 3 ay süresince aşağıdaki gibi seyretmiştir.

01 Temmuz 2025 :   (40,5128) TL/USD

01 Ağustos  2025 :   (39,8550) TL/USD

01 Eylül      2025 :   (41,1575) TL/USD

30  Eylül      2025 :   (41,1575) TL/USD

Bu verilerden faydalanarak (X ) firması tarafından sözleşme vadesi boyunca yapılması gereken muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır.

I-Sözleşme Değerinin Muhasebeleştirilmesi;

                                                            01.07.2025

-----------------------------------------------------/--------------------------------------------------------

924 Futuredan Borçlular Hesabı

Futures kontratın aracı kurumu              3.985.500,00-

        925 Futuredan Alacaklılar Hesabı "X" Firması

(Futures sözleşmesinin nazım hesaplara kaydı (100.000.Usd. 39,8550TL/USD)

                                                                                  3.985.500,00-

------------------------------------------------/------------------------------------------------------

*Futures sözleşmeler için günlük mutabakat sistemi söz konusu olup, örnekte aylık bazda gösterilmiştir.

II-Başlangıç Teminatının Muhasebeleştirilmesi

                                                      01.07.2025

---------------------------------------------/------------------------------------------------------------

126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı      797.100,00-

        100 Kasa Hesabı                                                     797.100,00-

(Aracı kuruma başlangıç teminatının ödenme kaydı)

               (3.985.500,00* %20)

Sözleşmenin imzalanmasıyla birlikte sözleşmeye taraf olan alıcı ve satıcı, sözleşmenin belirli bir yüzdesini temsil eden başlangıç teminatını takas odasına nakit ya da menkul kıymet olarak yatırmak durumundadır. SPK'nın adı geçen tebliğinin 15. maddesinde başlangıçta takas odasına ödenen teminat tutarı ile sözleşme vadesi boyunca gerek teminat niteliğinde yapılan ödemelerin gerekse de teminat hesabından elde edilen faiz nedeniyle takas kurumun-dan olan alacakların menkul kıymetler hesabında izleneceği belirtilmektedir. Ancak yapılan ödeme teminat niteliğinde olduğundan menkul kıymetler hesabında izlenmesi uygun değildir.

Her iki durumda da yapılacak kayıtlarda "126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı" borçlandırılırken, teminat tutarının nakit olarak ödenmesi durumunda 100 Kasa Hesabı'nın alacaklandırılmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Teminat olarak gösterilen varlığın menkul kıymet olması durumunda ise; "126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabının altında "Teminata Verilen Menkul Kıymetler" adında bir tali hesabın açılması suretiyle borçlandırılması; alacak tarafına yapılacak kayıtta ise teminata verilen menkul kıymeti temsil edecek düzenleyici bir hesabın kullanılması uygun olacaktır. TDHP'de "11 Menkul Kıymetler" hesap grubunda bu işlemi yansıtacak uygun bir hesap mevcut olmadığından söz konusu hesap grubunda boş bırakılan hesap kodlarının kullanılması ile uygun bir hesabın düzenlenmesi mümkündür. Örneğin; "113 Teminata Verilen Menkul Kıymetler Hesabı (-)", takas odasına menkul kıymet olarak verilen teminatın gösterimi için uygun bir hesap olacaktır.

Sözleşme Değerinde ve Teminat Tutarında Meydana Gelen Değişmelerin Kaydı

                                                            01.08.2025

 ----------------------------------------------------/-----------------------------------------------

180 Gelecek Aylara ait Giderler Hesabı                                      65.780,00-

        126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı                                     65.780,00-

Günlük mutabakat sonucunda kur farkından doğan zararın kaydı (41,5128Tl/Usd-39,8550Tl/Usd)*100.000,00-Usd

                                    01.08.2025

126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı                               65.780,00-

   100-102 Kasa/Banka Hesabı                                                                      65.780,00-

Aracı kuruma değişim teminatının ödenme kaydı

---------------------------------------------------/-----------------/-------------------------------

----------------------------------------------/01.09.2004-----------------------------------------

126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı                             130.250,00-

        380 Gelecek Aylara ait Gelirler Hesabı                                                    130.250,00-

Günlük mutabakat sonucunda kur farkından doğan kazancın kaydı

 (39,8550Tl/Usd-41,1575Tl/Usd)*100.000,00-Usd

--------------------------------------------------------/---------------------------------------------

Sözleşmenin Sona Ermesi

30.09.2004

---------------------------------------------------------------/----------------------------------------------

100 Kasa Hesabı                                                            3.985.000,00-

100.02 Yabancı Para Kasası

100.02.001 Usd.

        126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı                                        927.350,00-

        100 Kasa Hesabı                                                                            3.057.650,00-

100.01TL Kasası

Sözleşme şartının yerine getirilerek 100.000.USD'nin aracı kurumdan satın alınması (100.000-Usd*39,8550TL.)

------------------------------------30.09.2004---------------------------------------------

153 Ticari Mallar Hesabı                                                  3.986.810,00-

380 Gelecek Aylara ait Gelirler Hesabı                                130.250,00-

        180 Gelecek Aylara ait Giderler Hesabı                                         65.780,00-

        100 Kasa Hesabı                                                                       4.051.280,00-

        100.02 Yabancı Para Kasası 100.02.001 Usd.

        Sözleşmeden doğan kazanç ve kaybın mahsubu(100.000.Usd*40,5128TL.)

         30.09.2004

925 Futuredan Alacaklılar Hesabı                                     4.051.280,00-

        "X" Firması

        924 Futuredan Borçlular Hesabı                                                4.051.280,00-

        Futures kontratın aracı kurumu

--------------------------------------------------/------------------------------------------

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş.

-spk.gov.tr

-spl/çalışma notları

-Yrd.Doç.Dr. Erhan BİRGİLİ Sakarya Üniversitesi, İİBF

-Öğr.Gör.Nermin AKYEL Sakarya Üniversitesi, Geyve M.Y.O.

-Arş.Gör.Nevran KARACA Sakarya Üniversitesi, İİBF

03.12.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.