Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Finansal Piyasalarda Serbest Yatırım Fonları Nedir? Türleri? Diğer, Fonlardan Farkı ve Özellikleri? Bu Fonlara Kimler Yatırım Yapabilir? Vergi Rejimi Nasıldır?

Serbest Fon Nedir?

Serbest fonlar, yatırım fonları kategorisinde yer alan ve sadece nitelikli yatırımcıların yatırım yapabildiği menkul kıymet fonlarıdır. Serbest fonlar isminden de anlaşılacağı üzere, portföyünde bulunabilecek yatırım araçları ve yönetim stratejileri bakımından herhangi bir kısıtlamaya tabi değildirler. Uluslararası piyasalarda çok yaygın bir tabir olan ‘hedge fon’ teriminin ülkemiz piyasalarındaki karşılığı olarak düşünebiliriz. Diğer, menkul kıymet fonlarından ayrılan en önemli özelikleri nitelikli yatırımcılara hitap eden fonlar olmasıdır. Kuruluş amacı ve nitelikleri bakımından riskli yatırım fonları kategorisinde değerlendirilmektedirler.

Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) ilgili Tebliğinde yer alan portföy ve işlem sınırlamaları serbest fonlar için geçerli olmamasına karşın fonun bilgilendirme dokümanlarında yer alan yatırım stratejileri ve limitlerine uyulmak zorunludur. Serbest, yatırım fonlarının katılma paylarının alım-satımı adedi hususunda da herhangi bir limit yoktur; fon izahnamelerinde fon payı alım sayısına ilişkin alt veya üst limitler belirlenebilir.

Serbest fonlar, diğer yatırım fonlarından farklı olarak, günlük fon fiyatı hesaplamak zorunda değildirler. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından bu fonlara ayda bir fiyat açıklama İmkân sağlanmıştır. Riskli yatırım fonları kategorisinde yer alırlar. Bununla birlikte serbest yatırım fonları; menkul kıymet yatırım fonlarından farklı olarak açığa satış ve kredili menkul kıymet işlemi gerçekleştirebilirler. Ayrıca türev araçlar nedeniyle maruz kalınacak açık pozisyon tutarının, toplam açık pozisyon tutarının ve borçlanma sınırlarının yatırım fonları tebliğinde yer alan portföy sınırlamalarına tabi olmadan fon izahnamelerinde belirlenmesi mümkündür.

Portföy Yönetim Şirketlerinin Fonksiyonu:

Portföy Yönetim şirketleri diğer fonlarda olduğu gibi fona alınan varlıklara azami dikkat etmesi önem arz etmektedir. Bu fonların özü gereği aşırı risk alıp, çok fazla getiri elde etme amacı güdülmüştür. Bu nedenledir ki swap, opsiyon, açığa alım-satım gibi aşırı risk unsuru olabilecek ürün ve işlemlerin fonda yapılmasına serbestlik hakkı verilmiştir. Ancak bu fon özelinde kullanılan ürünlerin hemen hemen hepsi faizsiz finans ilkelerine uygun değildir ve katılım bankaları tarafından hazine swap işlemleri hariç uygulanmamaktadır. Bu tarz türev ürünlerin sektör içinde yaygınlaşmaması arzu edilen bir durumdur. Dolayısıyla kullanılmayan ürünlere dayalı fon kurmak, serbest fonu imkânsız hale getirmektedir. Ancak portföy yönetim şirketleri mevcut piyasa uygulamaları dışına çıkarak farklı stratejide serbest fonlar geliştirebilmektedirler. Örneğin; serbest fon bünyesine daha az risk unsuru teşkil edecek her türlü kira sertifikaları, katılım hesapları, hisse senetleri, altın gibi varlıklar konularak herhangi bir portföy sınırlaması gözetmeksizin fonun yönetimi gerçekleştirilebilir. Riskli işlemler yapmak veya bu tür işlemlerden korunma (Hedge) amacıyla katılım bankalarının uyguladığı (forward) işlemi serbest fon portföyünde yapılabilir. Ancak bu (forward) işlemi vadeli işlemler (future) gibi Borsada işlem görmediği için sermaye piyasası kurulu (SPK) tarafından fon büyüklüğünün (%10)’una kadar yapılabilmesi ile kısıtlanmıştır.

Diğer Yatırım Fonlarından Farkları:

Yatırımcı Profili: En önemli fark, serbest yatırım fonlarının sadece nitelikli yatırımcılara yönelik olmasıdır. Yatırım fonlarının aksine, serbest fon katılma payları kanunen nitelikli yatırımcılardan başkasına satılamaz. Bu nedenle hedef kitle, finansal varlıkları ve deneyimi belli bir eşiğin üstünde, risk iştahı yüksek yatırımcılardır. (SPK) mevzuatına göre nitelikli olmayan yatırımcılar bu fonlara yatırım yapamaz

Yatırım Araçları ve Stratejileri: Serbest fonlar portföy sınırlamaları bakımından diğer fonlardan çok daha özgürdür. Normal yatırım fonlarının tabi olduğu pek çok kural (belirli bir varlık türüne minimum/maksimum oran, risk dağıtımı, borçlanma limitleri vb.) serbest fonlar için uygulanmaz. Bu esneklik sayesinde serbest fon yöneticileri; kaldıraçlı işlemler, karmaşık türev stratejileri, arbitraj fırsatları gibi getiri potansiyeli yüksek yöntemleri rahatlıkla kullanabilir. Ayrıca, serbest fonlar da yatırım fonlarının yatırım yapabildiği hisse senedi, tahvil, döviz, emtia gibi tüm varlıklara yatırım yapabilir.

Likidite ve Erişim: Serbest fonların likiditesi ve erişilebilirliği de farklılık gösterir. Halka açık geleneksel fonlar genellikle günlük likidite imkânı sunar ve tüm yatırımcılara açıktır. Serbest fonlarda ise durum her zaman böyle olmayabilir. Bir kısım serbest fonlar, TEFAS (Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu) üzerinden günlük alım-satıma açık olup nitelikli yatırımcıların kolaylıkla ulaşabildiği yapıdadır. Buna karşılık özel serbest fonlar adı verilen bazı serbest fonlar (TEFAS)’ta listelenmez ve genellikle kapalı bir yatırımcı grubuna özeldir.

Düzenleme ve Şeffaflık: Serbest fonlar düzenleyici çerçeve açısından daha hafif kurallara tabi olup, görece daha düşük şeffaflıkla faaliyet gösterirler. Halka açık fonlar ayrıntılı kamuyu aydınlatma yükümlülükleriyle düzenli raporlama yaparken, serbest fonlar sadece nitelikli yatırımcılara sunuldukları için raporlama ve bilgi paylaşımı konusunda bazı muafiyetlere sahiptir. Örneğin, portföy dağılım raporları halka açık fonlar kadar detaylı veya sık yayımlanmayabilir.

Serbest Yatırım Fonlarının Yasal Çerçevesi:

Serbest yatırım fonlarının kuruluşları, faaliyet ilke ve kuralları, katılma payları ile bunların ihracı ve kamunun aydınlatılmasına ilişkin esaslar, Sermaye Piyasası Kurulu’nun III-52.1’sayılı Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği’nde düzenlenmektedir.

Yatırımcılara İlişkin Kısıtlar:

Serbest yatırım fonlarının yalnızca nitelikli yatırımcılara satılabilecek nitelikte fonlardır.

Kurulumuz düzenlemeleri uyarınca nitelikli yatırımcı, Kurul’un yatırım kuruluşlarına ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan ve talebe dayalı olarak profesyonel kabul edilenler de dahil profesyonel müşterilerdir;

-Yerli ve yabancı yatırım fonları,

-Emeklilik fonları,

-Yatırım ortaklıkları,

-Aracı kurumlar,

-Bankalar,

-Sigorta şirketleri,

-Portföy yönetim şirketleri,

-İpotek finansman kuruluşları

-Emekli ve yardım sandıkları,

•Vakıflar

•506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar,

•Kamuya yararlı dernekler

•Nitelikleri itibariyle bu kurumlara benzer olduğu Kurulca belirlenecek diğer yatırımcılar

-Fon katılma paylarının halka arz tarihi itibariyle en az 1 milyon TL tutarında Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası aracına sahip olan gerçek ve tüzel kişiler nitelikli yatırımcılara örnek olarak verilebilir.

Fonun Sorumluluğu:

Yatırım fonunun mal varlığı, kurucunun Kanun’dan, Tebliğ’den ve fon izahnamesinden doğan yükümlülüklerini yerine getirmesi ve sorumluluğunu karşılaması dışında hiçbir amaçla kullanılamaz. Fon mal varlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. Bununla birlikte yatırım fonları kurucuları veya portföy yöneticileri tarafından fon hesabına doğrudan veya vekil sıfatıyla gerçekleştirilen işlemler haricinde kurucuları veya portföy yöneticilerinin kendi hesaplarına yaptıkları işlemlerden kaynaklanan yükümlülüklerinden sorumlu değildir.

Portföye Alınabilecek Varlıklar ve Yapılabilecek İşlemler:

Serbest fonlar III-52.1’sayılı Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği’nin 17 ila 24. maddelerinde yer alan fon portföyüne alınacak varlıklara ilişkin oransal sınırlamalara ve diğer şartlara tabi olmaksızın fon izahnamesinde belirtilen yatırım stratejisi ve limitleri dahilinde yatırım yapabilirler.

Örneğin; bir serbest yatırım fonunun borsa dışında bir sözleşmeye taraf olması halinde, bu sözleşmenin karşı taraflarının Fon Tebliği’nin 32. maddesinde belirtilen derecelendirme notuna sahip olması şartı aranmaz. Serbest yatırım fonlarının diğer fonlardan temel farklılığının diğer fonlarda izin verilmeyen birtakım işlemler aracılığıyla (yatırım amacıyla swap sözleşmelerine taraf olunabilmesi ya da açığa satış işlemleri gerçekleştirebilmesi gibi) fonların tabi olduğu sınırlamalara tabi olmaksızın daha yüksek oranda kaldıraç yaratabilmeleri olduğu dikkate alınarak, anılan hüküm kapsamında serbest yatırım fonları değişken bir portföy yapısına sahip olacak şekilde, konvansiyonel yatırım fonlarındaki portföy sınırlamaları çerçevesinde yönetilme zorunluluğu bulunmayan bir fon türüdür. Serbest yatırım fonlarının portföy ve risk limitlerine ilişkin herhangi bir standart belirlenmemiştir.

Uygulanan Vergi Rejimi Nasıldır?

9/7/2025’tarihli ve 32951 sayılı RG. “193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67. Maddesinde Yer Alan Tevkifat Oranları Hakkında Karar (Karar Sayısı: 10041)” yayımlandı.

Bilindiği üzere, Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67. maddesinde yer alan bazı kazanç ve iratlardan yapılacak stopaj oranları 22/7/2006 tarihli ve 2006/10731 sayılı Karar ile belirlenmiştir.

Bu Karar ile 2006/10731 sayılı Karar’da değişiklik yapılarak, bazı stopaj oranları aşağıda gösterildiği şekilde artırılmıştır.

1. Yatırım Fonlarından Elde Edilen Kazançlarda Stopaj Oranı

Bu Kararın 1 inci maddesi ile 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının eki Kararın 1. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendinin (ii) sırası ile (ç) bendinin (ii) sırasında yer alan “%15” ibareleri "%17,50” şeklinde değiştirilmiştir.

Buna göre, diğer yatırım fonlarından elde edilen kazançlara uygulanan tevkifat oranı (%15)’ten (%17,50)’e yükseltilmiş olup, hisse senedi yoğun fonlar ile iki yıldan fazla süreyle elde tutulan girişim sermayesi ve gayrimenkul yatırım fonlarından elde edilen kazançlara uygulanan (%0)’ oranında ise herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir.

Bu değişiklik, 9/7/2025’tarihinden itibaren iktisap edilen yatırım fonu katılma paylarından elde edilen kazançlara uygulanmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yapılan değişiklik:

ii) Hisse senedi yoğun fonların katılma paylarından, iki yıldan fazla süreyle elde tutulan girişim sermayesi yatırım fonu ve gayrimenkul yatırım fonu katılma paylarından elde edilen kazançlar için (%0), diğer yatırım fonu katılma paylarından elde edilen kazançlar için (%15) (%17,50)

Kaynakça:

-6362’saylı SPK Kanunu.

-9’Temmuz 2025’tarihli ve 32951 Sayılı RG.10041’sayılı Cumhurbaşkanı Kararı.

-spk.gov.tr

-Borsa İstanbul AŞ.

-Sermaye Piyasası Kurulu’nun III-52.1’sayılı Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğ.

08.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.