Harun Açıkgöz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
info@vizyonersmmm.com.tr

Şirketlerde Kontrollü Küçülme Yolları

Giriş

Ülkemizde şirketler sadece büyümeyi değil, gerektiğinde küçülmeyi de bilmelidir. Her zaman işler yolunda gitmeyebilir ve gitmiyor da.  Şirket sahipleri için bazen durmak, küçülmek ve yeniden toparlanmak en doğru hamle olabilir. Küçülmek, pes etmek değil, akıllıca hareket etmektir. Ayakta kalmak ve ileride daha güçlü olabilmek için bazen bir adım geri atmak gerekir.

Globalleşmenin, teknolojik değişimin ve tüketici alışkanlık ve tercihlerindeki değişimin de etkisiyle Dünyada, işletmeler birbirleriyle rekabet ederek ayakta kalmaya çalışmaktadırlar. Bu rekabetin etkisiyle işletmeler, bir yandan daha kaliteli ürün ve hizmetleri tüketicilere sunmak, diğer yandan rakipleriyle rekabet edebilmek için maliyetlerini minimize etmek zorunda kalmışlardır. Bu zorluğa ek olarak tüm dünyada yaşanan ekonomik kötüleşmenin etkisiyle de işletmeler işgücünü azaltarak (downsizing) maliyetlerini kontrol altına almak zorunda kalabileceklerdir. Stratejik küçülmenin (downsizing), işletmecilik dünyasında yaygın olarak kullanılmasına 1980'lerin ikinci yarısından soma başlanmıştır. Günümüzde de ekonomik krizlerin etkisi ile Türk işletmeleri tarafından da sıklıkla kullanılan bir araç olmuştur. Şirket küçülmesi, iş dünyasında büyüme kadar doğal bir süreçtir. Özellikle ekonomik dalgalanmalar, piyasa koşullarındaki belirsizlikler ya da stratejik değişiklikler; işletmeleri küçülmeye zorlayabilir. Ancak küçülmenin yanlış yönetilmesi hem şirketin itibarına zarar verebilir hem de çalışan motivasyonunu düşürebilir.

Şirket Küçülmesi Nedir?

Şirket küçülmesi (downsizing), işletmelerin belirli hedefler doğrultusunda iş gücünü ve operasyonlarını sistematik bir şekilde azaltarak daha verimli hale gelmeyi amaçladığı bir süreçtir. Bu süreçte işten çıkarma en yaygın uygulamalardan biri olsa da erken emeklilik, işlerin dış kaynaklara devredilmesi (outsourcing) ve operasyonların yeniden yapılandırılması gibi farklı stratejiler de kullanılabilir. Küçülmenin amacı, şirketin mali yapısını daha sürdürülebilir hale getirmek ve operasyonel verimliliği artırmaktır.

Şirket Küçülmesinin Sebepleri Nelerdir?

Küçülme, çoğunlukla ekonomik zorluklar veya değişen piyasa koşulları sebebiyle başvurulan bir yöntem olsa da bazen büyüme stratejilerinin bir parçası olarak da uygulanabilir. Bununla birlikte küçülmenin temel sebepleri şunlardır:

• Özellikle kriz dönemlerinde işletmeler nakit akışlarını yönetmek ve hayatta kalmak için küçülmeye gitmek zorunda kalabilirler.
• Sektördeki rekabetin artması, yeni teknolojilerin devreye girmesi veya talep daralması gibi etkenler küçülmeye zemin hazırlayabilir.
• Büyümeyi sürdüremeyen ya da aşırı büyüme ile maliyetlerini kontrol edemeyen işletmeler, daha verimli bir yapıya geçmek için küçülme kararı alabilir.
• Şirketler bazen odaklanmak istedikleri yeni iş alanlarına yatırım yaparken eski veya az kârlı bölümleri kapatabilirler.
• Şirket birleşmesi ve satın almalar sırasında iş gücü fazlası oluşabilir. Bu durum küçülme ihtiyacını doğurabilir.

Bilinçsiz Küçülme (Downsizing) ve Optimal Büyüme (Rightsizing) Arasındaki Farklar

Bilinçsiz küçülme (downsizing), maliyetleri hızlıca azaltmak amacıyla iş gücünü kesmek gibi acil çözümler sunar. Ancak bu strateji uzun vadede çalışan motivasyonunu ve organizasyon verimliliğini düşürebilir. Optimal büyüme (rightsizing) ise işletmenin stratejik hedeflerine uygun olarak sağlıklı küçülme ve yeniden yapılandırma süreçlerini kapsar. Rightsizing, gereksiz masrafların kısılması ve organizasyonun doğru ölçeğe getirilmesiyle daha sürdürülebilir bir büyüme sağlar. Böylece şirket uzun vadede verimliliği koruyarak daha dengeli bir yapı elde eder.

Bu ikisi arasındaki farkları şu şekilde özetleyebiliriz:

• Downsizing hızlı maliyet azaltmaya, rightsizing ise işletmenin stratejik büyüklüğe ulaşmasına odaklanır.
• Downsizing genellikle iş gücünü azaltırken, rightsizing yeniden yapılandırma ve masraf azaltma gibi stratejiler kullanır.
• Downsizing çalışan motivasyonunu düşürebilir, rightsizing ise uzun vadeli verimlilik ve sürdürülebilir büyüme sağlar.

Doğru Küçülme Nasıl Yapılmalıdır?

Şirket küçülmesi yaparken dikkat edilmesi gereken noktalardan bazıları aşağıdaki gibidir:

Detaylı Bir Planlama Yapın, Küçülme kararının verilmesi aşamasında sürecin her adımı dikkatlice planlanmalıdır. Kimlerin işten çıkarılacağı, hangi departmanların etkileneceği ve bu kararların operasyonel etkileri değerlendirilmelidir.

Bir İletişim Stratejisi Belirleyin

Küçülme, çalışanlar arasında endişe yaratabilir. Bu nedenle sürecin şeffaf bir şekilde yürütülmesi ve çalışanlarla sürekli iletişimde kalınması kritiktir. Çalışanların neden işten çıkarıldığını anlaması ve sürecin adil yönetildiğini görmesi, morallerin korunmasına yardımcı olabilir.

Çıkarılan Çalışanlar İçin Destek Programları Tasarlayın

İşten çıkarılan çalışanlara kariyer danışmanlığı, iş bulma desteği ve psikolojik destek sunulması hem işveren markası için hem de çalışan memnuniyeti açısından önemlidir.

Kalan Çalışanların Motivasyonunu Düşünün

İşten çıkarılmayan çalışanların motivasyonunun yüksek tutulması gerekir. Bu süreci sağlıklı yönetmek, şirkette kalan iş gücünün performansını ve şirketin uzun vadeli başarısını etkileyecektir. Kalan çalışanların yeniden eğitilmesi ve yeni rollere hazırlanması, küçülmenin olumsuz etkilerini en aza indirebilir.

Geri Kalanlar Sendromu ve Küçülmenin Psikolojik Etkileri

Küçülme süreçleri yalnızca işten çıkarılanları değil, şirkette kalan çalışanları da derinden etkiler. “Geri Kalanlar Sendromu” adı verilen bu psikolojik durum, işten çıkarılan arkadaşlarının yaşadıklarını gören çalışanlarda stres, güvensizlik ve tükenmişlik hissi yaratır.

• Kalan çalışanlar, aynı duruma kendilerinin de maruz kalacağı korkusuyla motivasyon kaybı yaşayabilir.
• Ayrıca iş yükündeki artış, moral bozukluğu ve örgüte bağlılığın azalması gibi sonuçlar doğurabilir.

Küçülmenin Başarılı Olması İçin Hangi Stratejiler Kullanılabilir?

Başarılı bir küçülme için uygulanabilecek stratejilerden bazıları,

İş Tasarımında Değişim

İşten çıkarmaların yanı sıra, işlerin yeniden yapılandırılması da bir küçülme stratejisi olabilir. Bazı departmanlar birleştirilebilir veya bazı pozisyonların iş tanımları değiştirilebilir.

Uzun Vadeli Planlama

Küçülme, kısa vadeli bir çözüm olarak görülmemelidir. Şirketin uzun vadede daha güçlü bir yapıya kavuşmasını sağlamak için iş süreçlerinin yeniden düzenlenmesi ve maliyetlerin azaltılması hedeflenmelidir.

Kültür Değişimi ve İnovasyon

Küçülme, sadece iş gücünü azaltmakla sınırlı kalmamalıdır. Şirket içindeki kültürel değişimlerin teşvik edilmesi ve inovasyon süreçlerinin desteklenmesi, işletmenin küçülmeden sonra yeniden yapılanmasını hızlandırabilir.

Küçülmeye Alternatif Olarak Neler Yapılabilir?

Peki, çalışanları işten çıkarmadan maliyetleri düşürmek ve verimliliği artırmak mümkün mü? Cevap evet. Aşağıdaki gibi stratejilerle işverenler işten çıkarmadan ve küçülmeye gitmeden kârlılığı artırabilir:

• Kademe Azaltma (Delayering): Gereksiz yönetim kademeleri ortadan kaldırılarak karar alma süreçleri hızlandırılır.
• Personelin çalışma saatleri part-time gibi esnek modellere dönüştürülebilir.
• Personele düşük maaşla çalışma teklif edilebilir.
• Emeklilik hakkı kazananlar erken emekliliğe teşvik edilerek iş gücü azaltılabilir.
• Çapraz Eğitim (Cross-Training): Çalışanlara farklı beceriler kazandırılarak çeşitli departmanlarda görev alabilmeleri sağlanır.
• Outsourcing (Dış Kaynak Kullanımı): Şirketin bazı fonksiyonları dışarıdan temin edilerek maliyetler düşürülebilir.
• Çalışanlara belirli süreler için ücretsiz izin verilerek iş gücü maliyetleri geçici olarak azaltılabilir.
• Personel Sahipliği (Employee Ownership): Çalışanlara hisse senedi karşılığında maaş artışı veya kesintisi önerilebilir.
• Çalışanlar, farklı bölümlerde ya da coğrafyalarda yeniden görevlendirilerek işten çıkarılmadan şirket içinde kalmaları sağlanabilir.

Türk Şirketlerinde Küçülmenin etkisi üzerine değerlendirme.

Stratejik küçülme, dönemler arası karşılaştırmalarda, Türk işletmelerinden elde edilen bulgulara göre, işletme giderlerinde beklenenin aksine bir kötüleşmeye neden olmaktadır. Stratejik küçülme uygulayan işletmelerin İşgücü etkinliklerinden net satışlar/çalışan sayısında, toplam aktif karlılığını ifade eden net kar/toplam varlıklarda ve işletmenin piyasa değerinde beklentiye paralel olarak iyileşme gözlendiği çalışmanın sonuçları arasında belirtilebilir. Stratejik küçülme, işletmelerin faaliyetten doğan katma değer/çalışan sayısı, brüt ve net kar marjları, mali rantabilite ve z puanında bir iyileşmeye neden olmamaktadır. Küçülme yüzde oranlarının tekrarlı ölçümlerinde ise stratejik küçülme uygulayan işletmelerin yalnızca net kar/toplam aktiflerinde bir iyileşmeye neden olurken diğerlerinde herhangi bir iyileşmeye neden olmamaktadır. Stratejik küçülmeden, Türk işletmelerinin umdukları sonuçları tam olarak alamadıkları söylenebilir. Tam sağlıklı sonuçlar alınabilmesi için işletmenin hayatında önemli bir ağırlığa sahip olan böyle bir uygulamanın daha özenle uygulamaya geçirilmesi, beklenen sonuçların alınması adına önemli olacaktır. Ayrıca konuya ilişkin bundan soma yapılacak çalışmalarda stratejik küçülme uygulayan işletmelerin diğer performans kriterlerinin nasıl sonuç verdiği incelenebilir.

Sonuç

Şirket küçülmesi, iş dünyasında büyüme kadar doğal bir süreçtir. Özellikle ekonomik dalgalanmalar, piyasa koşullarındaki belirsizlikler ya da stratejik değişiklikler; işletmeleri küçülmeye zorlayabilir. Ancak küçülmenin yanlış yönetilmesi hem şirketin itibarına zarar verebilir hem de çalışan motivasyonunu düşürebilir. Ekonomik sistemimizde şirketler, çoğu zaman büyümeyi bir zorunluluk olarak görür. TV Reklamlarında bile sizi sürekli büyümeye teşvik eden Türk bankacılık sistemi ve finansal piyasaların büyümeyi ödüllendiren yapısı, şirketleri sürekli genişlemeye iter. Ancak her büyüme sağlıklı değildir; kontrolsüz ve plansız büyüme, kırılgan bir yapı yaratır iyi yönetilemezse sonuç hüsran olur. Bu noktada, şirketler için kontrollü küçülme hayati bir strateji haline gelir. Gerektiğinde pazardan çekilmek, maliyetleri kısmak, öncelikleri daraltmak ve öz kaynakları güçlendirmek, uzun vadede hayatta kalmanın ve yeniden güçlenmenin anahtarıdır. Kontrollü küçülme, bir yenilgi değil; sürdürülebilirliğe giden akıllı bir adımdır.

Asıl başarı, sadece büyümekte değil, gerektiğinde küçülmeyi de doğru yönetebilmekte yatar. Bu sürecin iyi yönetilmesi, şirketin gelecekte daha sağlıklı ve verimli bir yapıya kavuşmasını sağlar. Kontrollü küçülme, yalnızca sayıları azaltmak değil, aynı zamanda organizasyonu geleceğe taşımak için stratejik bir dönüşüm anlamına gelir.

KAYNAKÇA

• Küçülmenin işletmelerin finansal performansına etkisi, Yusuf topal / Afyon kocatepe üniversitesi, iktisadi ve idari bilimler fakültesi, işletme bölümü, yardımcı doçent dr.
• www.mikro.com.tr/sirket-kuculmesi

21.05.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.