Adem Kuruca
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ademkuruca@hotmail.com

Özel Matrah Mı İstisna Mı Muafiyet Mi?

Özel matrah, verginin hesaplanacağı tutarın özel bir yöntemle belirlendiği bir matrahtır. Bu yöntem, mal veya hizmet bedelinin tamamı yerine, belirli bir kısmının matrah olarak alındığı durumlarda kullanılır.

İstisna ise vergi kanunları kapsamında vergilendirilmesi gereken konuların aynı ya da başka kanunlarla kısmen veya tamamen vergi dışı bırakılması şeklinde tanımlanır.  Örneğin ihracat istisnası, genç girişimcilerde kazanç istisnası gibi. Vergi istisnası ise muafiyet ile karıştırılır.

Muafiyet ise vergi kanunlarının hükümlerine göre, mükellef olması gereken bazı kişiler ve kişi gruplarının bu kanunlarla vergi dışı bırakılmasıdır.  Basit usul gibi.

İstisna vergilendirilecek konuyu, muafiyet ise kişiyi vergi dışı bırakır.

Özel Matrah Şekilleri 3065 sayılı Kanunun 23’üncü maddesinde, bazı teslim ve hizmetlerin matrahlarının tespiti açısından özel düzenleme getirilmiştir.  Münhasıran vergisi önceki safhalarda beyan edilerek ödenen özel matrah şekline tabi işlemlerle uğraşan mükelleflerin, KDV mükellefiyetleri tesis edilmez. Ancak, bu kapsamda işlem yapan ve başka işlemleri nedeniyle KDV mükellefi olanlar, özel matrah şekline tabi işlemlerini de beyannamelerinin “Sonuç Hesapları” kulakçığındaki “Özel Matrah Şekline Tabi İşlemlerde Matraha Dahil Olmayan Bedel” satırında gösterirler. Öte yandan, 3065 sayılı Kanunun (23/g) maddesi ile Maliye Bakanlığı özel matrah şekilleri tespit etmeye yetkili kılınmıştır.

a) Spor-Toto oyununda ve Millî Piyango dahil her türlü piyangoda, oyuna ve piyangoya katılma bedeli,

b) At yarışları ve diğer müşterek bahis ve talih oyunlarında bu yarış ve oyunlara katılma karşılığında alınan bedel ile bunların icra edildiği mahallere giriş karşılığında alınan bedel,

c) Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar ve yarışlar ve yarışmalar tertiplenmesi ve gösterilmesinde bunların icra edildiği mahallere giriş karşılığında alınan bedel ile bu mahallerde yapılan teslim ve hizmetlerin bedeli,

d) Gümrük depolarında ve müzayede mahallerinde yapılan satışlarda kesin satış bedeli ile 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara tesliminde, senedin en son işlem gördüğü borsada oluşan değeri. 

e) Altından mamül veya altın ihtiva eden ziynet eşyaları ile sikke altınların teslim ve ithalinde matrah, külçe altın bedeli düşüldükten sonra kalan miktardır.

f) İkinci el motorlu kara taşıtı veya taşınmaz ticaretiyle iştigal eden mükelleflerce, katma değer vergisi mükellefi olmayanlardan (mükellef olanlardan istisna kapsamında yapılan alımlar dâhil) alınarak vasfında esaslı değişiklik yapılmaksızın satılan ikinci el motorlu kara taşıtı veya taşınmazların tesliminde matrah, alış bedeli düşüldükten sonra kalan tutardır. 

g) Maliye ve Gümrük Bakanlığı işin mahiyetini gözönünde tutarak özel matrah şekilleri tespit etmeye yetkilidir.

Bakanlıkça tespit edilen özel matrahlar ise şunlardır;

1. Şans Oyunları, Profesyonel Gösteriler ve Açık Artırmalar 

2. Altın ve Gümüşten Mamul Eşya Teslimleri

3. Gazete, Dergi ve Benzeri Periyodik Yayınlar

4. Tütün Mamulü Teslimleri Perakendeci

5. Belediyeler Tarafından Yapılan Şehir İçi Yolcu Taşımacılığı

6. Ön Ödemeli Elektronik Haberleşme Hizmetleri

7. Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonu Tarafından Araç Plakaları ile Basılı Evrakın Teslimi

8. Kıymetli Taş Teslimleri

9. İkinci El Araç ve Taşınmaz Ticareti

Yukarıdaki bentlerde sayılan işlemlerde özel matrah hükümleri uygulanır.

Beyanname düzenleme programı KDV beyannamesinde özel matrah bölümü şu şekildedir.

Beyanname düzenleme aşamasında özel matrah/ istisna karıştırıldığı için istisna olan bir durumun özel matrah olarak beyan edildiğine denk geliyoruz. Oysa ki beyanname üstünde istisnalar ayrı bir bölümde tam istisna veya kısmı istisna bölümünde gösterilmektedir. Her istisna özel matrah olmadığı gibi her özel matrahta istisna hükümlerine tabii değildir.

Ayrıca KDV konusuna girmeyen birtakım işlemlerin de özel matrah gibi beyannameye yazıldığı durumlar olabiliyor.  Örneğin sigorta komisyon gider belgeleri, damga vergisi ve gider yansıtma faturaları vb.

Bu kavramları bilmemiz beyanname düzenleme aşamasında hatalı beyanname düzenlemenin önüne geçecektir.

Kaynakça:

KDV Kanunu

KDV Uygulama Genel Tebliği

23.09.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.