Özer Demirdizen
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Mali Hukuk Bilim Uzmanı
Manisa SGK İl Müdürlüğü
odemirdizen@gmail.com

Doğum ve Evlat Edinme Halinde 4857 Sayılı İş Kanununa Göre Oluşan İzin Hakları Nelerdir?

1. GİRİŞ

Ülkemizde son dönemlerde özellikle hem doğurganlığı arttırmak hem de sahipsiz çocukların evlat edinilmesini teşvik etmek amacıyla birçok düzenleme yapılmıştır. Bu makalemizde, 4857 sayılı İş Kanununa göre çalışma hayatında yer alan evlat edinme ve doğum halinde oluşan ücretli ve ücret izinlere ve bu izinler karşılığında verilen parasal haklara yer verilmektedir.

2. 4857 SAYILI KANUNUN 74 NCÜ MADDESİNDE SAYILAN İZİN HALLERİ

Aşağıdaki başlıklarda detayına yer verilen analık izni, süt izni, yarım çalışma izni, altı aya kadar ücretsiz izin hakları 4857 sayılı İş Kanununun 74 ncü maddesi ile düzenlenmiş olup, bu madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için uygulanmaktadır.

2.1. Analık İzni Hakkı

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esas olup, çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenmektedir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilmektedir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenmektedir.

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılmaktadır.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılmaktadır.

Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hali izni kullandırılmaktadır.

Analık izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilmektedir. Bu sürelerin doktor raporu ile belirtilmesi gerekmektedir.

2.1.1.Analık İzni Sebebiyle Geçici İşgöremezlik Ödeneği Alma Hakkı

5510 sayılı Kanuna göre 4/1/a kapsamında hizmet akdiyle çalışan sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için, sigortalı kadının, erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için, geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

2.2. Süt İzni Hakkı

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilmektedir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kulllanılacağını işçi kendisi belirlemektedir. Bu süreler günlük çalışma süresinden sayılmaktadır.

2.3. Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı

Kullanılan doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmekte, çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenmektedir.

Çocuğun engelli doğması halinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanmaktadır. Ücretsiz izinden yararlanan kadın işçiye, bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni uygulanmamaktadır.

Çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanan işçilere aşağıda detaylarına yer verilen gerekli şartları taşımaları halinde, ücretsiz izinli oldukları sürelerde yarım çalışma ödeneği de verilmektedir. Yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanamayan sigortalılar yarım çalışma sebebiyle (23) (Yarım Çalışma) ve (24) (Yarım Çalışma ve Diğer) koduyla eksik bildirilen günlerini borçlanabileceklerdir.

2.3.1. Yarım Çalışma Ödeneği Alma Hakkı

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun ek 5 nci maddesine göre; işçiye, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmektedir. Ödenek süresi, belirlenen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar olmaktadır. Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde aylık olarak ödenmektedir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadar olmaktadır.

Yarım çalışma ödeneğinden yararlanılabilmesi için işçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, belirlenen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlat edinme sonrası analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekmektedir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılmaktadır.

Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmamaktadır. Geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmemektedir. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan yersiz ödemeler kanuni faiziyle birlikte işverenden tahsil edilmektedir. Bu madde hükümleri 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personel için de uygulanmaktadır.

Yarım çalışma ödeneğinden faydalanan sigortalılar için, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden toplam %32,5 oranında sigorta primleri işçi ve işveren payları doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenen gün sayısı kadar İşsizlik Sigortası Fonundan SGK’ya ödenmektedir.

2.4. Altı Aya Kadar Ücretsiz İzin Hakkı

İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilmektedir.

Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilmektedir.

Burada belirtilen ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.

3. 4857 SAYILI KANUNUN 13/5 FIKRASINA GÖRE KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA TALEBİ HAKKI

Kısmi süreli çalışma talebi hakkı 4857 sayılı İş Kanununun 13 ncü maddesine 6663 sayılı Kanunun 21 nci maddesi ile eklenen beşinci fıkrasında düzenlenmiştir. Yukarıda anlatılan izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilmektedir.

Kısmi süreli çalışma talebi, altı aya kadar ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilmektedir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmamaktadır.

Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilmelidir.

İşçinin kısmi süreli çalışma talebinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile tüm iş günlerinde çalışılacak olması hâlinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri, haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması hâlinde ise tercih edilen iş günleri yer almalıdır. İşçi, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine eklemek zorundadır. İşçinin kısmi süreli çalışma talep dilekçesi, işveren tarafından işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.

Ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamamaktadır. Ancak, ebeveynlerden birinin çalışma şartı;

-Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi,

-Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi hâlinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması,

-Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi hallerinde aranmamaktadır.

Kısmi süreli çalışma talebi şartları, sadece başvuru sırasında aranmaktadır. Bu şartların kısmi süreli çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak devam etmektedir.

Kısmi süreli çalışma;

-Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,

-Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,

-Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,

-İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde işverenin uygun bulması hâlinde yapılabilmektedir.

Yukarıda sayılmayan işlerde işverenin uygun bulma şartı aranmaksızın kısmi süreli çalışma yapılabilmektedir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinde kısmi süreli çalışma yapılabilecek işler, yukarıda belirtilen sınırlamaya bağlı olmaksızın ayrıca taraflarca da belirlenebilmektedir.

Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilmektedir. Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene en az bir ay önce yazılı olarak talebini bildirmelidir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona ermektedir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin iş sözleşmesini feshetmesi halinde, yerine alınan işçinin iş sözleşmesi yazılı onayı olması koşuluyla fesih tarihinden itibaren belirsiz ve tam süreli sözleşmeye dönüşmektedir.

Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenmektedir. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenmektedir.

Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanmaktadır.

4. SONUÇ

Sonuç olarak özellikle 6663 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerle ve evlat edinenlerin de analık izni ve diğer ücretsiz izinlerden faydalanması, çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı ile kısmi süreli çalışma talebi hakkı gibi önemli yenilikler getirilmiştir. 6663 sayılı Kanun ile getirilen bu yenilikler 10.02.2016 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.

04.06.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.