Muhammed Yasin Peker
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
m.yasinpeker@outlook.com.tr

4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamında İhaleli İşlerin Süreçlerinde Sosyal Güvenlik Prim ve Vergi Borcu Sorgulamaları – II

2. Ödeme Süreçlerinde Vergi ve SGK Prim Borcu Sorgulaması

Ödeme süreçlerinde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılması sırasıyla 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile söz konusu kanuna istinaden yayımlanan genel tebliğ ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile söz konusu kanuna istinaden yayımlanan yönetmelik hükümleri gereğince gerçekleştirilmektedir. 

2.1. Vergi Borcu Sorgulaması
Ödeme sırasında vergi ve diğer amme borçlarının sorgulanması 6183 sayılı Kanunun “Amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları” başlıklı 22/A maddesine istinaden gerçekleştirilmektedir.

Söz konusu kanun maddesinde;
“Maliye Bakanı, aşağıdaki ödeme ve işlemlerde, Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması ve yapılacak ödemelerden istihkak sahiplerinin amme borçlarının kesilerek ilgili tahsil dairesine aktarılması zorunluluğu ile kesintilere asgari tutar ve oran getirmeye, kapsama girecek amme alacaklarını tür, tutar, ödeme ve işlemler itibarıyla topluca veya ayrı ayrı tespit etmeye, zorunluluk getirilen ödeme ve işlemlerde hangi hallerde bu zorunluluğun aranılmayacağını ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. 
1. 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa tabi kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin yapacağı her türlü ödemelerde, 
2. 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumlar ile kamu tüzel kişiliğini haiz kurum ve kuruluşların (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle hak sahiplerine yapacakları ödemelerde, 
…”
hükmü bulunmaktadır.
Söz konusu kanun maddesinin verdiği yetkiye istinaden Hazine ve Maliye Bakanlığınca yayımlanan Tahsilat Genel Tebliği (Seri: A Sıra No: 1)’de “V. Amme Alacağı Ödenmeden Yapılmayacak İşlemler ile İşlem Yapanların Sorumlulukları” başlıklı bölümünün “2. Zorunluluk Getirilen Ödeme ve İşlemler” başlıklı alt bölümünde;
“i) 5018 sayılı Kanuna tabi kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin, kaynağına bakılmaksızın hak sahiplerine 5.000 Liranın üzerinde;
- Bu Tebliğ ekinde yer alan liste (EK-11),
- (EK-11)’de sayılanlar dışında kalan ancak 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa göre mal ve hizmet alımları ile yapım işleri (istisnalar dahil),
kapsamında yapacakları ödemeler sırasında hak sahiplerinin,
ii) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle 5.000 liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında hak sahiplerinin,
iii) 5018 sayılı Kanuna tabi olmayan ve 4734 sayılı Kanun kapsamında bulunmayan kamu tüzel kişiliğini haiz kurum ve kuruluşların (meslekî kuruluşlar ve vakıf yükseköğretim kurumları hariç) mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle 5.000 liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında haksahiplerinin, 
Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borçlarının bulunmadığına ilişkin vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılması zorunluluğu getirilmiştir.”
denilmektedir.
Genel Tebliğ’de “vadesi geçmiş borç” olarak madde kapsamına giren amme alacakları;
i) Tür olarak; yıllık gelir, yıllık kurumlar, katma değer, özel tüketim, özel iletişim, motorlu taşıtlar, şans oyunları, damga, banka ve sigorta muameleleri vergileri, gelir ve kurumlar vergisine ilişkin tevkifatlar ve geçici vergiler ile harçlar(3) ve bu alacaklara ilişkin vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizleri,
ii) Tutar olarak; kapsama giren amme alacaklarının toplam 5.000 lirayı aşan tutarı,
şeklinde belirlenmiştir.
Ancak;
- Su alımı ödemelerinde,
- Abonelik ücretleri, posta ve telgraf giderleri, ihale usulü dışında yapılan haberleşme alımı ödemelerinde,
- İhale usulü dışında yapılan enerji (yakacak ve elektrik) alımı ödemelerinde, 
- Toplu taşıma araçlarıyla personelin taşınması için yapılan ulaşım kartlarına yönelik ödemelerde, 
bu zorunluluk aranılmaz.

2.2. Sosyal Güvenlik Prim Borcu Sorgulaması
5510 sayılı Kanunun “Prim ve idari para cezası borçlarının hakedişlerden mahsubu, ödenmesi ve ilişiksizlik belgesinin aranması” başlıklı 90. maddesinde;
“Kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini onbeş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür. 
İşverenlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir. Kesin teminatları ise ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının tespit edilmesinden sonra iade edilir. İşverenlerin, kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar, bankalar ve kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar nezdindeki her çeşit alacak, teminat ve hakedişleri üzerinde işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, Kurum alacaklarını karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder. 
Hakedişlerin mahsubu ve ödenmesi ile teminatların prim ve idari para cezası borçlarına karşılık tutulmasına ilişkin işlemlerin usûl ve esasları Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelikle tespit edilir.”
hükmü bulunmaktadır.
Söz konusu kanun hükmüne istinaden yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’in “Hakedişten kesinti ve mahsup” başlıklı 6. maddesinde;  
“(1) İdarece(4) işverenlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir.
(2) İdare, işverene yapacağı her hakediş ödemesinden önce, işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının olup olmadığını, üniteden yazı ile sorar. Ünitece, işverenin ve varsa alt işverenlerinin muaccel borcunun bulunmadığı hususu idareye bir aylık süre içinde yazı ile bildirilir. Yazı ile bildirilmediği sürece, idare tarafından işverene hakediş ödenmez.
(3) İdare, yaptığı ihaleler sonucunda işverene ödeyeceği her hakediş ödemesinden önce işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapabilmek için Kuruma yetki başvurusunda bulunabilir. Kurumca bu başvurunun uygun görülmesi halinde idarece, işverene yapılacak her hakediş ödemesinden önce elektronik ortamda işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan muaccel borçlarının bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapılır. İşveren ve varsa alt işverenlerin Kuruma borcu yoksa, ayrıca Kuruma yazı ile sorulmaksızın hakediş ödemesi yapılır. 
(4) İşveren ve varsa alt işverenler tarafından çalıştırılan sigortalılara ilişkin aylık prim ve hizmet belgeleri Kuruma verilmemiş veya işyerinde sigortalı çalıştırılmadığı takdirde bu husus bir dilekçe ile Kuruma bildirilmemiş ise bu durum Kurumca idareye bildirilir. İdare bu bildirim üzerine ihale konusu işten dolayı tahakkuku olası idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerine mahsup edilmek üzere hakedişten yüzde beş oranında kesinti yapar. Ancak, ihale konusu işyeriyle ilgili aylık prim ve hizmet belgeleri üniteye verildiğinde, Kurum kesinti yapılmamasını idareye bildirir.
(5) İdarece, işveren ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarına mahsup edilmek üzere yapılan kesinti tutarı, ödeme belgesinde gösterilir. Bu kesinti, ödeme makamınca muhasebe kayıtlarına intikal tarihinden itibaren onbeş gün içinde Kuruma veya Kurumun önceden bildirilen banka hesabına yatırılır. Hakediş miktarı, işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borcunu karşılamazsa, bakiye borç daha sonra ödenecek hakedişlerden aynı yöntemle kesilerek Kuruma ödenir.
(6) İşverenin ve varsa alt işverenlerinin, prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden dolayı Kuruma olan sorumluluğu; idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının tamamının hakedişten mahsup edildiği tarihe kadar devam eder.
(7) İdare; hakediş kesintisinin yapıldığı tarihi, tutarını, muhasebe kayıtlarına intikal tarihini, tediye mahallini, banka hesap numarasını, işverenin adını ve soyadını, işveren tüzel kişilik ise unvanını, işyerinin sicil numarasını bir yazı ile ilgili üniteye bildirir. Kuruma ödenen kesintiler toplamının işverenin ve varsa alt işverenlerinin mevcut borçlarından fazla olması halinde, Kurum kesinti fazlalığını işverene iade eder.
(8) Piyasadan hazır halde alınıp satılan işlerle ilgili olarak işi üstlenenlere yapılacak hakediş ödemelerinden önce, işi üstlenenlerin idari para cezası, prim ve prime ilişkin borcunun olup olmadığı Kuruma yazılı olarak sorulur ve bir aylık süre içinde Kurumca yapılacak bildirime istinaden borcu varsa hakedişinden kesinti yapılır.”
hükmü bulunmaktadır. 
Öte yandan, ödemelerde vergi borcu sorgulamasının yapılabilmesi için ödeme tutarının en az 5.000 TL olması gerektiği halde sosyal güvenlik prim borcu sorgulamasında böyle bir alt limit bulunmamaktadır. Aynı şekilde, kendisine ödeme yapılacak kişinin kesinleşmiş vergi borcu tutarının 5.000 TL’yi aşması halinde vergi borcunun varlığı için gerekli olmakla birlikte sosyal güvenlik prim borcunda böyle bir alt limit bulunmamaktadır. 

2.3. Doğrudan Temin ve İstisnalar Kapsamında Yapılan Alımlara İlişkin Ödemelerde Vergi ve Sosyal Güvenlik  Prim Borcu Sorgulaması Yapılır mı?
6183 sayılı Kanun ve Genel Tebliğ’de ihale suretiyle yapılan alımlara ilişkin ödemeler değil, mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle yapılan ödemelerden söz edildiğinden doğrudan temin yoluyla ve 4734 sayılı Kanuna göre İstisnalar kapsamında yapılan alımlar dahil tüm mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle yapılan ödemelerde vergi borcu sorgulaması yapılır.
5510 sayılı Kanun ve söz konusu kanuna istinaden yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’de ihale suretiyle yapılan alımlara ilişkin hakediş ödemelerinden söz edildiğinden bir ihale usulü olmayan doğrudan teminle veya 4734 sayılı Kanuna göre İstisnalar kapsamında yapılan alımlara ilişkin ödemelerde kendisine ödeme yapılacak kişiye ilişkin sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılmaz.  
Nitekim, Sosyal Güvenlik Kurumunun 04.02.2011 tarih ve 2011-13 sayılı Genelgesi’nde de;
“Doğrudan temin usulü ile yapılan mal veya hizmet alımları ile yapım işleriyle ilgili olarak ihale makamlarının söz konusu işi üstlenenleri Kurumumuza bildirme yükümlülüğü, yüklenicinin hakediş ödemesine esas muaccel borcunun bulunup bulunmadığı hususunu sorgulama yükümlülüğü ve teminat iadesi sırasında Kurumumuzdan alınmış ilişiksizlik belgesini isteme yükümlülüğü bulunmamaktadır.” denilmektedir. 

3. Teminatların İadesinde Vergi ve Sosyal Güvenlik Prim Borcu Sorgulaması  

İlk olarak belirtmek gerekirse, teminatların iadesinde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması kesin teminatlar için söz konusu olup geçici teminatların iadesinde herhangi bir şekilde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılmaz. 
Teminatların iadesinde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılması ilk olarak 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Söz konusu kanunun “Kesin teminat ve ek kesin teminatların geri verilmesi” başlıklı 13. maddesinde;
“Taahhüdün, sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirildiği ve yüklenicinin bu işten dolayı idareye herhangi bir borcunun olmadığı tespit edildikten sonra alınmış olan kesin teminat ve varsa ek kesin teminatların;
a) Yapım işlerinde; varsa eksik ve kusurların giderilerek geçici kabul tutanağının onaylanmasından sonra yarısı, Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi ve kesin kabul tutanağının onaylanmasından sonra kalanı,
b) Yapım işleri dışındaki işlerde Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesinin getirildiği saptandıktan sonra; alınan mal veya yapılan iş için bir garanti süresi öngörülmesi halinde yarısı, garanti süresi dolduktan sonra kalanı, garanti süresi öngörülmeyen hallerde ise tamamı,
yükleniciye iade edilir.
Yüklenicinin bu iş nedeniyle idareye ve Sosyal Sigortalar Kurumuna olan borçları ile ücret ve ücret sayılan ödemelerden yapılan kanunî vergi kesintilerinin yapım işlerinde kesin kabul tarihine, diğer işlerde kabul tarihine veya varsa garanti süresinin bitimine kadar ödenmemesi halinde, protesto çekmeye ve hüküm almaya gerek kalmaksızın kesin teminatlar paraya çevrilerek borçlarına karşılık mahsup edilir, varsa kalanı yükleniciye geri verilir.
İşin konusunun piyasadan hazır halde alınıp satılan mal alımı olması halinde, Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi şartı aranmaz.”
denilmektedir.
Dikkat edilirse, söz konusu kanun hükmüne göre, kesin teminatların iadesinde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yüklenicinin tüm vergi ve sosyal güvenlik prim borçları için değil, sadece teminatın ilişkin bulunduğu işe ilişkin vergi ve sosyal güvenlik prim borçları için yapılır. Bu nedenle, kesin kesin teminatın iadesinde yüklenicinin teminatın ilişkin bulunduğu iş dışındaki işlere ilişkin vergi ve sosyal güvenlik prim borçlarına ilişkin sorgulama yapılmayacağı gibi bu tür borçlarının bulunması kesin teminatının iadesine engel teşkil etmez. 

3.1. Kesin Teminatların İadesinde İlişiksiz Belgesi Alınması
Kesin teminatın iadesinde sosyal güvenlik prim borcuna ilişkin ilişiksiz belgesinin nasıl düzenleneceği ve sunulacağına ilişkin olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’in “Kesin teminatın iadesi” 7. maddesinde;
“(1) İşveren tarafından, idareye ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverene ait kesin teminat iade edilmez.
(2) İdareye ihale konusu işle ilgili olarak işveren tarafından, borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesinin ibraz edilmemesi halinde, idare, kesin teminatın mevzuatına göre kısmen veya tamamen iadesi imkanının başladığı tarihten itibaren onbeş gün içinde durumu ilgili üniteye yazı ile bildirerek, işverenin Kuruma ihale konusu işin yapıldığı süreye ilişkin borcunun olup olmadığını sorar.
(3) Ünitece, ihale konusu işle ilgili olarak yapılacak araştırma işlemi sonucunda, yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun ve işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi düzenlenir. Yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğunun anlaşılması halinde, fark işçilik miktarı üzerinden hesaplanan prim tutarı, faaliyet süresinin son ayına maledilir. Bu suretle tahakkuk ettirilen prim tutarı, gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunur. Ünitece hesaplanan borcun yapılan tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen süre içerisinde cevap verilmemesi halinde, ünite, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti amacıyla, ihale konusu işin hakediş tutarını dikkate alarak durumu, incelenmek üzere Sosyal Güvenlik Kontrol Memurluğu servisine ya da Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili birimine intikal ettirir.
(4) Kurumun denetim ve kontrolle görevli memuru, işveren ve varsa alt işverenin yasal defter ve belgelerinin ibrazını yazı ile ister. Defter ve belgelerin ibraz süresinin bitiminden itibaren Kurumun denetim ve kontrolle görevli memuru üç ay içinde gerekli incelemeyi yaparak konuya ilişkin rapor düzenler. Raporun üniteye intikal tarihinden itibaren onbeş gün içinde gerekli işlem yapılır. Buna göre;
a) İşverenin ve varsa alt işverenlerin borcunun bulunmadığının anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi idareye gönderilir.
b) İşverenin ve varsa alt işverenlerin borcunun bulunduğunun anlaşılması halinde, borcun niteliği ve miktarı ayrı ayrı belirtilerek bir yazı ile idareye bildirilir. İdare, bu yazının alındığı tarihten itibaren en geç bir ay içinde kesin teminatı paraya çevirerek Kurumun hesabına yatırmak ve yatırılan paranın tutarını, tediye mahallini, ödeme tarihini, banka hesap numarasını, işyerinin sicil numarasını, işverenin adını ve soyadını, işveren tüzel kişilik ise unvanını yazı ile ilgili üniteye bildirmekle yükümlüdür. Şu kadar ki, teminatın nakde çevrilmesine kadar, söz konusu teminat idare nezdinde mahfuz kalmak ve bir defadan fazla olmamak üzere borç, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ve taksitlendirilebilir. Bu fıkra uyarınca yapılan tecil ve taksitlendirme devam ettiği sürece idare nezdindeki kesin teminat paraya çevrilmez ve işverene iade edilmez. Tecil ve taksitlendirmenin bozulması halinde, bu durumun gerçekleştiği tarihten itibaren en geç bir ay içinde durum ünitece idareye bildirilir. İdare, bu bildirimin kayıtlarına intikal tarihinden itibaren en geç bir ay içinde kesin teminatı paraya çevirerek Kurum hesabına yatırır ve bu fıkrada belirtilen şekilde Kuruma bildirir.
(5) İhale konusu işle ilgili olarak ünitece yapılacak araştırma işlemi sonucunda, Kuruma yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun veya Kurumca belirlenecek yöntemlere göre ünitece, ihale konusu işin işverene ait devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeyebilir.
(6) İşveren tarafından borçlarını karşılayacak miktarda, bankalar ve özel fınans kurumları tarafından verilen teminat mektupları ile Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetleri veya bu senetler yerine düzenlenen belgeler teminat olarak verildiği takdirde, ünitece ilişiksizlik belgesi verilir. Ancak, Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetleri veya bu senetler yerine düzenlenen belgeler nominal bedele faiz dahil edilerek ihraç edilmiş ise bu belgeler anaparaya tekabül eden satış değerleri üzerinden teminat olarak kabul olunur. Ünitece alınan teminat, en geç verildiği tarihi takip eden ayın sonuna kadar nakde çevrilerek tahsil edilir. Bu fıkra uyarınca teminat gösterilen durumlarda, teminatın, nakde çevrilmesine kadar talepte bulunulması ve teminatın borcu karşılayacak miktarda olması kaydıyla bir defaya mahsus olmak üzere borç 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ve taksitlendirilebilir. Tecil ve taksitlendirmenin bozulması halinde, bu durumun gerçekleştiği tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde teminat nakde çevrilerek borç tahsil edilir. 
(7) Kuruma teminat verilmesi, borç aslına gecikme cezası ve gecikme zammı uygulamasını durdurmaz.
(8) İhale konusu işin, işverenlere ait Kurumda tescilli devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yapılması halinde, idareye karşı işi üstlenen işverenin tescilli işyerinin, ihale konusu işin yapıldığı sürede varsa prim ve diğer borçları ödenmedikçe ilişiksizlik belgesi verilmez ve kesin teminatı iade edilmez.
(9) İşverenlerin, idare nezdindeki her çeşit alacak, teminat ve hakedişleri üzerinde işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, Kurum alacaklarını karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder.
(10) Piyasadan hazır halde alınıp satılan işlerle(5) ilgili olarak kesin teminatın iadesinde Kurumca düzenlenecek ilişiksizlik belgesi aranmaz.”
denilmektedir. 
Kesin teminat mektuplarının iadesi ile ilgili olarak Kamu İhale Genel Tebliğinde de düzenleme yapılmıştır. Söz konusu tebliğin; “18.4. Teminat mektuplarının iadesi” başlıklı bölümüne göre;
- İş tamamlandığı halde ilgilisi tarafından iadesi istenmemiş, ancak mektup üzerinde öngörülen geçerlilik süresini doldurduğu için teminat olma vasfını yitirmiş olan kesin teminat mektupları ile Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından sosyal güvenlik borcu bulunmadığına ilişkin yazıların geç verilmesi ve kesin teminat mektuplarının geçerlilik süresinin dolması durumunda geçerlilik süresi dolan kesin teminat mektuplarına ilişkin olarak, idarelerce 4735 sayılı Kanunun 13 ve 14’üncü maddeleri gereğince işlem yapılacaktır.
- İdarelerce SGK tarafından sosyal güvenlik borcu bulunmadığına ilişkin yazıların geç verilmesi sebebiyle kesin teminat mektuplarının geçerlik süresinin dolmasına meydan verilmeksizin işlemlerin tekemmül ettirilmesini teminen, 4735 sayılı Kanunun 13’üncü maddesinin ikinci fıkrası gereğince, yükleniciler tarafından yapım işlerinde kesin kabul tarihine, diğer işlerde kabul tarihine veya varsa garanti süresinin bitimine kadar SGK’dan ilişiksiz belgesi getirilmemesi halinde kesin teminatlar paraya çevrilerek borçlarına mahsup edilecek, varsa kalanı yükleniciye geri verilecektir. Kesin teminatların paraya çevrilmesi esnasında yüklenicinin SGK’ya olan borcunun miktarının bilinememesi halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin “Kesin Teminatın İadesi” başlıklı 7 nci maddesi gereğince işlem tesis edilerek, yüklenicinin tespit edilecek borcu Sosyal Güvenlik Kurumunun ilgili biriminin hesabına yatırılacak ve varsa kalanı yükleniciye geri verilecektir.

3.3. Doğrudan Temin ve İstisnalar Kapsamında Yapılan Alımlara İlişkin Kesin Teminatların İadesinde Vergi ve Sosyal Güvenlik Prim Borcu Sorgulaması Yapılır mı?
Doğrudan temin yoluyla veya İstisnalar kapsamında yapılan alımlarda kesin teminat alınması zorunluluğu bulunmadığı halde idarenin takdirine bağlı olarak kesin teminat alınabilmektedir. Gerek 4735 sayılı Kanun gerekse Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’de ihale suretiyle yapılan alımlara ilişkin kesin teminatlardan söz edildiğinden bir ihale usulü olmayan doğrudan teminle veya 4734 sayılı Kanuna göre İstisnalar kapsamında yapılan alımlara ilişkin kesin teminat iadelerinde vergi ve sosyal güvenlik prim sorgulaması yapılmaz.  
Nitekim, Sosyal Güvenlik Kurumunun 04.02.2011 tarih ve 2011-13 sayılı Genelgesi’nde de;
“Doğrudan temin usulü ile yapılan mal veya hizmet alımları ile yapım işleriyle ilgili olarak ihale makamlarının söz konusu işi üstlenenleri Kurumumuza bildirme yükümlülüğü, yüklenicinin hakediş ödemesine esas muaccel borcunun bulunup bulunmadığı hususunu sorgulama yükümlülüğü ve teminat iadesi sırasında Kurumumuzdan alınmış ilişiksizlik belgesini isteme yükümlülüğü bulunmamaktadır.”
denilmektedir.

SONUÇ

İhale ve ödeme süreçlerinde vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması bazı özellikli hususlara sahip bulunmaktadır. Bu bağlamda, yukarıda ilgili mevzuat hükümleri ışığında yaptığımız analize göre özet olarak şu hususları ifade etmekte fayda bulunmaktadır;
- İhale tarihi itibariyle isteklilerin kesinleşmiş (vadesi geçmiş) vergi veya sosyal güvenlik prim borcunun bulunması halinde teklifleri değerlendirme dışı bırakılır. 
- 4734 sayılı Kanuna göre doğrudan teminle ve istisnalar kapsamında yapılan alımlarda vergi ve sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılmaz.
- İhalelere katılmaya ilişkin vergi borcu sorgulamasında borca ilişkin alt limit 5.000 TL olduğu halde sosyal güvenlik prim borcunda isteklinin çalıştırdığı kişilerin sigortalık türü, alt işveren bulunup bulunmadığı ve kendi sigortalılığına ilişkin bazı alt limitler bulunmaktadır.  
- Kamu idarelerince ihale veya doğrudan temin yoluyla veyahut İstisnalar kapsamında yapılan tüm alımlara ilişkin ödemelerde (tutarı 5.000 TL’yi aşan) vergi borcu sorgulaması yapılır.
- İhale suretiyle yapılan tüm mal, hizmet ve yapım işlerine ilişkin ödemelerde sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılır. Doğrudan teminle ve istisnalar kapsamında yapılan alımlara ilişkin ödemelerde ise sosyal güvenlik prim borcu sorgulaması yapılmaz.
- İhale suretiyle yapılan alımlara ilişkin kesin teminatların iadesinde yüklenicinin kesin teminatın konusu olan işe ilişkin sosyal güvenlik prim borcunun olmaması (ilişiksizlik belgesi) halinde kesin teminatı iade edilir. Bununla birlikte, doğrudan temin ve istisnalar kapsamında yapılan alımlara ilişkin kesin teminatların iadesinde ise bu tür bir sosyal güvenlik borcu sorgulaması yapılmaz. 

Kaynaklar:

-4734 sayılı Kamu İhale Kanunu

-4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu

-6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun

-5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

-Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik

-Tahsilat Genel Tebliği (Seri: A Sıra No: 1)

-Kamu İhale Genel Tebliği

-Sosyal Güvenlik Kurumunun 04.02.2011 tarih ve 2011-13 sayılı Genelgesi

06.03.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.