Dr. Koray Ateş
korayates@muhasebetr.com

Geçici Vergi Dönemlerinde En Çok Yapılan Hatalar ve Uygulamalı Çözüm Yolları

I. GİRİŞ 

Değerli okurlar, bilindiği üzere vergi kanunlarındaki değişikliklerin takibi oldukça dikkat gerektiren bir konu haline gelmiştir. İnternet kullanımının yaygınlaşmasına rağmen elektronik ortamda dahi bunların takibi kolay olmamaktadır. Bu nedenle, devamlı değişen mevzuat karşısında, özellikle de geçici vergi dönemlerinde belli hataların kanun ve değişikliklerin yeterince takip edilememesi neticesinde tekrarlandığına sıkça şahit olmuşuzdur.  

Bu çalışmada, geçici vergi dönemlerinde sıkça yapılan hatalar irdelenecek olup bunların çözüm yolları üzerinde durulacaktır.

II. ÖZELLİKLİ DURUMLAR 

a) Diğer Faaliyetlerden Elde Edilen Kazançlar Kapsamında Max. İndirimli Kurumlar Vergisi Matrahı Nasıl Hesaplanır?

- İlgili Dönem Gerçekleşen Yatırım Harcaması: 1.000.000,00 TL

- Yatırıma Katkı Oranı: 0,35

- Hesaplamalar:

- 1.000.000 x 0,35 = 350.000 TL (Yatırıma Katkı Tutarı)

(Önemle belirtmek isterim ki diğer faaliyetlerden elde edilen kazanca yönelik matrah hesap edilirken teşvik belgesinde yer alan yatırıma katkı tutarına erişinceye kadar harcama tutarını 0,35 ile çarpmak zorunda değiliz. Yani örneğin teşvik belgesindeki yatırıma katkı tutarı 2.000.000 TL ise bu yatırıma katkı tutarına ulaşana kadar harcama tutarı olan 1.000.000 TL’yi (yatırımın 2022 yılında yapıldığı varsayımı ve indirimli kurumlar vergisi oranının %0 olması durumunda) 0,23’e bölmek suretiyle diğer faaliyetlerden elde edilen kazancın matrahına ulaşabiliriz. Ancak ben bunu tercih etmiyorum, çünkü şirket yatırımın ortasında yatırımdan vazgeçtiği takdirde fazladan alınan yatırıma katkı tutarını Hazine’ye iade etmek zorunda kalacaktır ki bu da şirket açısından olumsuz bir finansal etki yaratacaktır. Fazladan alınan diyoruz çünkü normal şartlarda 1.000.000 TL’yi değil 350.000 TL’yi 0,23 e bölüp matraha ulaşmamız gerekir.)

2022 yılında indirimli kurumlar vergisi %100 olarak belirlenmiş olduğundan aşağıdaki yöntemi uygularız;

- 350.000 / 0,23 = 1.521.739.- TL (Bu yararlanılabilecek max.matrahtır)

2022 yılında indirimli kurumlar vergisi %100 olarak belirlenmemiş olsaydı ve normal indirimli kurumlar vergisi oranı dikkate alınsaydı bu sefer hesaplama şekli aşağıdaki gibi olacaktı;

- Kurumlar vergisi oranı %23 ve indirimli kurumlar oranımız da %6 ise bu takdirde

- 350.000 / 0,17 = 2.058.823 TL yararlanılabilecek max.matrah oluşacaktır.  Bu tutarı bulduktan sonra, yatırımdan elde edilen kazancımızı hesaplarız.

Yatırımlardan elde edilen kazancın ayrı hesaplarda izlenmesi veya yatırım harcamasının toplam sabit kıymetlere oranlanması suretiyle bulunacaktır.

b) Bağış ve Yardımların Giderleştirilmesi ve Vergisel Boyutu 

İşletmeler tarafından KVK md.10  çerçevesinde yapılan bağış ve yardımlar ilk yapıldıkları dönemde kayıtlara gider olarak alınmalı ve geçici vergi dönemlerinde Kanunen Kabul Edilmeyen Gider olarak matraha eklenmeli. Zira, yapılan bağış ve yardımlar, KVK. Md 10’da belirtilen kurum ve kuruluşlara yapıldığı tevsik edildiği müddetçe aynı beyannamede bu sefer Kazancın Bulunması Halinde İndirilecek İstisna ve İndirimler kısmında vergi matrahından tenzil edilmeli. 

Bağış ve yardımların yapıldıkları dönemde yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olmalıdır; 

------------------------------------/----------------------------------------

770            XXX 

                                                                102/100

----------------------------------------------------------------------------- 

-------------------------------/---------------------------------------------

900    Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karş. 

901 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler

----------------------------------------------------------------------------- 

c) Borç ve Alacaklı Hesapların Değerlemesi ve Fatura Tanzimi 

Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği’ne göre bedelin döviz cinsinden veya dövize endekslenerek ifade edildiği işlemlerde, bedelin kısmen veya tamamen vergiyi doğuran olayın vukuu bulduğu tarihten sonra ödenmesi halinde, satıcı lehine ortaya çıkan kur farkı esas itibariyle vade farkı mahiyetinde olduğundan, matrahın bir unsuru olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Böylece, geçici vergi dönemlerinde herhangi bir ödeme veya bedel tahsil etmeksizin yapılan değerlemelerde fatura tanzimi ihtiyari olup ödemenin gerçekleştiği anda faturanın KDV’li tanzim edilmesi gerekmektedir. 

Örnek Uygulama; 

Örneğin, 18.01.20XX tarihinde 12.000 USD + 2.160 USD KDV bedelli Ticari Mal alındığı varsayımı altında söz konusu işleme ilişkin kayıtlar şöyle olacaktır (1 USD = 20 TL). 

12.000 x 20 =  240.000 TL (Mal Bedeli)

2.160 x 20 =  43.200 TL (KDV)

-----------------------------------------18.01.20XX--------------------------------

153 Ticari Mallar Hs.  240.000,00

191 İnd.KDV Hs            43.200,00

                                         320 Satıcılar Hs   283.200,00

                                        - 01.03         X  A.Ş.

---------------------------------------------------------------------------------------- 

Söz konusu faturanın vadesinin 95 gün olduğunu ve 05.04.2022 tarihinde faturanın ödeneceği ve ilk geçici vergi döneminde USD’nin 1=25 TL olduğu varsayımı altında aşağıdaki işlemler yapılacaktır.

31.03.20XX Geçici Vergi Dönemi:     14.160 USD x 25 = 354.000 TL, böylece

( 354.000 – 283.200,00 = ) 70.800 TL kur zararı oluştuğundan kayıtlar şu şekilde olmalıdır.  

-----------------------------------31.03.20XX-----------------------------------------

656 Kambiyo Zararları Hs. 70.800

                                                320 Satıcılar  Hs    70.800

                                                           - 01.03         X  A.Ş.

------------------------------------------------------------------------------------------

Faturanın ödeme vadesinde, yani 05.04.20XX tarihinde döviz kurunun (MB Döviz alış kurunun) 1 USD =  30 TL olduğu varsayımı altında sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.

05.04.20XX Ödeme günü :    14.160  USD x 30 = 424.800 TL.

Sonuç olarak;

424.800 – 283.200= 141.600 TL toplam kur zararı oluşmaktadır. Böylece, karşı firma tarafımıza 141.600 TL üzerinden iç yüzde yöntemiyle KDV de hesaplayarak kur farkı faturası düzenlemelidir.

Ancak düzenlenen faturanın 141.600 – 70.800 = 70.800 TL’sinden daha önce gider yazılmıştır. KDV tutarı ise aradaki farka değil tutarın tamamına uygulanacaktır.

KDV Matrahı: 141.600/1,18= 120.000 TL

KDV’si=  141.600-120.000 = 21.600 TL

Düzenlenecek Fatura: 120.000-70.800 = 49.200 TL

Görüldüğü üzere burada çok sık karşılaşılmayan bir durum söz konusudur. Düzenlenecek faturada matrah 49.200 TL olup KDV si aradaki kur farkının tamamı olan tutar üzerinden hesaplandığından 21.600 TL olarak bulunmuştur. Bunun nedeni, maliye idaresinin kur farklarında KDV’nin tahsilatın yapılmasıyla birlikte hesaplanması gerektiği yönündeki görüşünden kaynaklanmaktadır. Bir diğer deyişle, Maliye İdaresinin geçici vergi dönemlerinde değerleme yapılırken fatura düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır yönünde yerleşik görüşü vardır. Ancak bu durumla karşı karşıya kalmamak adına bazı işletmeler geçici vergi dönemlerinde KDV li fatura düzenlemeyi tercih etmektedirler. 

------------------------------------------05.04.20XX------------------------------------------

656   Kambiyo Zararları Hs.  49.200

191   İnd. KDV Hs.                 21.600

                                                320 Satıcılar Hs     70.800

        - 01.03  X  A.Ş.

--------------------------------------------------------------------------------------------------  

d) Geçmiş Yıl Zararlarının Tenzili.

Bazı işletmeler geçmiş yıllarda oluşan ve beyannamede gösterilen mali zararlarını sadece ilk geçici vergi dönemlerinde matrahtan tenzil etmektedir. Oysaki, geçici vergi beyannameleri kümülatif matrahtan ibaret olduğundan dolayı sadece ilk geçici vergi döneminde değil, her dönem geçmiş yıl mali zararları matrahtan tenzil edilmesi gerekmektedir.  

e) Serbest Bölgede Dövizli Olarak Tutulan Hesaplarda Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlerin Değerlemesi.  

Bunu bir örnek ile açıklamak gerekirse; 

Örneğin, serbest bölgede 1. geçici vergi döneminde 1.250 $ Kanunen Kabul Edilmeyen Gider mevcut olsun. Bunun değerlemesi, geçici vergi beyannamesinin verileceği ayın ilk gününün döviz kuru ile değerlenir. Yani, Mayıs ayının ilk gününün MB Döviz Alış kuru üzerinden değerlenecektir.  

Diğer hesapların değerleme tarihi ise normal olarak ilk geçici vergi dönemi için 31.03. tarihli kuru olacaktır.   

f) Serbest Bölgede Şubesi Olan İşletmelerde 393 Nolu Hesabın Kur Değerlemesine Tabi Olup Olmadığı. 

Yurt dışında veya Türkiye’deki serbest bölgelerde kurulan şubelere resmen tahsis edilmiş olan “sermaye” iştirak niteliğindedir. Bu nedenle, söz konusu sermayenin 242 nolu hesapta izlenmesi gerekir. Bu hesap, dönem sonlarında kur değerlemesine tabi tutulmaz. Şube, şayet kapatılır ve sermaye geri gelirse kur farkı o zaman ortaya çıkar ve sermaye geri geldiği dönemde gelir tablosuna dâhil edilir.   

g) Telefon, Elektrik, Su ve Doğalgaz Faturalarının Geç Ödenmesi Halinde Uygulanan Gecikme Zammının Gider Olarak Kayıtlara Alınıp Alınmayacağı. 

Çoğu firma, elektrik, su ve doğalgaz faturalarının gecikme bedellerini kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayıtlarına almaktadır. Ancak, Maliye Bakanlığı’nın 14.06.2001 tarih ve 32996 Sayılı Özelgesi ile bu tür faturaların gecikme zamlarının da gider olarak kayıtlara alınabileceği yönündedir.

h) Geçici Vergi Beyannamesinde  “Mahsup Edilecek Tevkifat Tutarının” Hesaplanması. 

193 No’lu hesapta takip edilen kaynağında kesilmiş olan vergiler, her geçici vergi döneminde 193 nolu hesaptaki tutarın tamamı değil, son üç ayda hesaplanan tutarların mahsubu yapılacaktır. Örneğin, 3. geçici vergi döneminde 193 nolu hesabın bakiyesi 25.000 TL, ancak, Haziran-Temmuz-Ağustos dönemi bakiyesinin 8.000 TL olduğunu düşündüğümüzde mahsup edilecek tevkifat tutarı 3. dönem geçici vergi beyannamesinde 8.000 TL olacaktır.

i) Stoklar. 

Geçici vergi dönemlerinde sıkça yapılan hatalardan biri de satılan ticari mal/mamul/hizmetin tam olarak belirlenmemesidir. Bunun en sağlıklı yolu ise her geçici vergi döneminde stok sayımının yapılmasıdır. 

İşletmenin; Dönembaşı stok tutarı + Dönemiçi alışlar – Alıştan İadeleri tutar olarak kayıtlarında bulunmaktadır. Bunu, bir örnek yardımıyla açıklamak daha doğru olacaktır; 

Dönembaşı mal mevcudu:           15.000 TL

Dönem içi Alışlar:                        150.000 TL

Alıştan İadeler:                             2.500 TL

 Dolayısıyla işletmenin 1. geçici vergi döneminde 153/150 hesabın bakiyesi (15.000+150.000-2.500=)162.500 TL olacaktır. Aynı gün yapılan stok sayımında ise 31.03 itibariyle 35.000 TL’lik mal mevcudu bulunsun.

Bu takdirde işletmenin satılan ticari mal/mamul maliyeti (162.500 – 35.000 =) 127.500 TL olacaktır.

j. Kıst Dönem Faiz Gelirinin Hesaplanması ve Gelir Tahakkuku. 

Bunu uygulamalı bir örnek yardımıyla açıklayacak olursak; 

Şirket 1.000.000 TL tutarında mevduatını yüzde 19,50 faiz oranı üzerinden 01.01.2022-31.07.2022 (7 ay) vadeli mevduat hesabına yatırmıştır. Geçici vergi dönemi kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. 

Faiz = A x N x T /36500  

Birinci dönem geçici vergi faiz hesaplaması:1.000.000 x 90 x 19,50 / 36.500 = 48.082,19 TL 

--------------------------------31.03.2022---------------------------

181 Gelir Tahakkukları            48.082,19 

                                   642 Faiz Gelirleri         48.082,19

Kıst dönem (1.dönem) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

-------------------------------------------------------------------------

İkinci dönem geçici vergi faiz hesaplaması:1.000.000 x 90 x 19,50 / 36.500  = 48.082,19 TL 

-------------------------------30.06.2022---------------------------

181 Gelir Tahakkukları            48.082,19

                                    642 Faiz Gelirleri         48.082,19

Kıst dönem (2.dönem) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

------------------------------------------------------------------------

Vade bitiminde hesaplanacak kıst faiz:1.000.000 x 30 x 19,50 / 36.500 = 16.027,39 TL 

---------------------------------30.07.2022----------------------------

181 Gelir Tahakkukları            16.027,39

                                    642 Faiz Gelirleri         16.027,39

Kıst dönem (vade bitimi) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

--------------------------------------------------------------------------  

Böylece şirketin elde ettiği toplam faiz geliri 112.191,77 TL olup, %5 stopajı 5.609,58 TL düşüldükten sonra net faiz geliri 106.582,19 TL’dir. Kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır; 

----------------------------------30.07.2022-------------------------------------

102 Bankalar              106.582,19

193 Peş.Öd.Ver.         16.828,76 

                                   181 Gelir Tahakkukları            112.191,77

---------------------------------------------------------------------------------------

16.11.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.