Hakan Coşkun
Vergi Başmüfettişi
hakancoskun785@gmail.com

Serbest Meslek Kazancı ve İstisnası

Serbest meslek kazancı, Gelir Vergisi Kanunu’nun 65. maddesinde tanımlanan ve sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi ve mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması olarak ifade edilen serbest meslek faaliyetinden doğan kazançtır.

Serbest meslek kazancı, bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil edilen para ve ayınlar ile diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır.

Serbest meslek kazancının tespitinde indirilebilecek giderler ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesinde sayılmıştır.

Serbest meslek kazancının vergilendirilmesinde ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesi uyarınca tevkifat uygulaması söz konusudur. Ancak, serbest meslek erbabına tanınan bir istisna hükmü de bulunmaktadır. Bu istisna hükmüne göre, serbest meslek erbabının elde ettiği kazançlardan belli bir tutarın altında kalan kısım gelir vergisinden müstesnadır.

Serbest meslek kazancının vergilendirilmesinde, Gelir Vergisi Kanunu açısından “tahsil esası” kabul edilmiştir. Bu faaliyetlerden doğan kazancın vergilendirilmesi için bedelin tahsil edilmiş olması gereklidir.

Fakat Katma Değer Vergisi yönünden vergiyi doğuran olay, hizmetin ifasına yani “tahakkuk esasına” bağlanmıştır. Bu nedenle, serbest meslek erbabı hem Gelir Vergisi hem de Katma Değer Vergisi yükümlülükleri ile karşı karşıyadır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesi uyarınca, serbest meslek erbabına yapılan ödemelerden (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yapıldığı sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapılması gerekmektedir.

Tevkifat oranı %20 olup, kesilen vergi istihkak sahibinin yıllık gelir vergisi beyannamesinde gösterdiği gelirden indirilmektedir.

 Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 10. maddesi uyarınca ise, serbest meslek erbabının hizmet ifasında bulunduğu tarihte hizmetin bedeli üzerinden %18 oranında Katma Değer Vergisi hesaplanmakta ve bunun tahsil edildiği dönemde beyan edilip ödenmesi gerekmektedir.

Serbest Meslek Kazancının Tespitinde İndirilecek Giderler:

Serbest meslek kazancının tespitinde indirilebilecek giderler, Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesinde sayılmıştır. Buna göre, serbest meslek kazancının tespitinde aşağıda yazılı giderler hasılattan indirilir:

-Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler (İkametgahlarının bir kısmını iş yeri olarak kullananlar, ikametgah için ödedikleri kiranın tamamı ile ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirebilirler. İş yeri kendi mülkü olanlar kira yerine amortismanı, ikametgahı kendi mülkü olup bunun bir kısmını iş yeri olarak kullananlar amortismanın yarısını gider yazabilirler.)

-Mesleki faaliyetin icrasına tahsis edilen taşıtların işletme giderleri (Bu giderlerin indirilebilmesi için taşıtların mesleki faaliyete tahsis edildiğinin belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyetin icrasına tahsis edilen taşıtların amortismanları (Bu amortismanların indirilebilmesi için taşıtların mesleki faaliyete tahsis edildiğinin belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyetin icrasına tahsis edilen diğer iktisadi kıymetlerin amortismanları (Bu amortismanların indirilebilmesi için iktisadi kıymetlerin mesleki faaliyete tahsis edildiğinin belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyet dolayısıyla yapılan seyahat giderleri (Bu giderlerin indirilebilmesi için seyahatin mesleki faaliyetle ilgili olduğunun belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyet dolayısıyla yapılan eğitim ve araştırma giderleri (Bu giderlerin indirilebilmesi için eğitim ve araştırmanın mesleki faaliyetle ilgili olduğunun belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyet dolayısıyla yapılan reklam ve tanıtım giderleri (Bu giderlerin indirilebilmesi için reklam ve tanıtımın mesleki faaliyetle ilgili olduğunun belgelendirilmesi şarttır.)

-Mesleki faaliyet dolayısıyla yapılan bağış ve yardımlar (Bu bağış ve yardımların indirilebilmesi için Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesinde sayılan kurum ve kuruluşlara yapılması şarttır.)

-Mesleki faaliyet dolayısıyla yapılan sigorta primleri (Bu primlerin indirilebilmesi için sigortanın mesleki faaliyetle ilgili olduğunun belgelendirilmesi şarttır.)

Serbest Meslek Kazancının Tespitinde İndirilemeyecek Giderler :

Serbest meslek kazancının tespitinde indirilemeyecek giderler, Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesinde sayılan giderler dışında kalan giderlerdir. Bu giderler arasında şunlar sayılabilir:

-Serbest meslek erbabının herhangi bir surette zayi ettiği paralar, çaldırdığı mal, malzeme ve demirbaşlar.

-Serbest meslek erbabının mesleki faaliyeti ile ilgisi olmayan veya mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için gerekli olmayan giderler (örneğin, eğlence, seyahat, giyim, yemek gibi şahsi harcamalar).

Serbest meslek erbabının mesleki faaliyeti ile ilgili olarak aldığı eğitimler için yaptığı ödemeler.

-Serbest meslek erbabının mesleki faaliyeti ile ilgili olarak yaptığı bağış ve yardımlar.

Serbest meslek erbabının mesleki faaliyeti ile ilgili olarak ödediği ceza ve para cezaları.

Bu giderlerin serbest meslek kazancının tespitinde hasılattan indirilmesi mümkün değildir.

Serbest Meslek Kazancı İstisnası:

Serbest meslek kazancı istisnası, Gelir Vergisi Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının belirli eserlerini yayınlamak veya satmak veya bunlar üzerindeki haklarını devir veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat gelir vergisinden müstesnadır. Bu istisnadan yararlanabilmek için şu şartlar aranmaktadır:

Eserlerin kayıt ve tescili zorunlu olanların kayıt ve tescil ettirilmesi (kayıt ve tescili zorunlu olmayan eserlerde bu şart aranmaz)

Eserlerin Gelir Vergisi Kanunu’nun 18. maddesinde sayılan eserler veya bu eserlere benzerlik gösteren eserlerden olması (Kültür ve Turizm Bakanlığınca kayıt-tescil edilen tüm eserler istisna kapsamına girmez)

İstisna kapsamındaki kazançların toplamının Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmaması (2020 yılı için 600.000 TL)

Bu şartları taşıyan serbest meslek erbabı, istisna kapsamındaki kazançları için yıllık gelir vergisi beyannamesi vermez, diğer gelirleri dolayısıyla beyanname vermesi halinde de bu kazançları beyannameye dahil etmez. Ayrıca, bu mükelleflerin istisna kapsamındaki kazançları için tevkifat yapma yükümlülüğü de yoktur.

Serbest Meslek Kazancında İstisna Nasıl Uygulanır:

Serbest meslek kazancında istisna, Gelir Vergisi Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının belirli eserlerini yayınlamak veya satmak veya bunlar üzerindeki haklarını devir veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat gelir vergisinden müstesnadır

Serbest meslek kazancında istisnadan yararlanabilmek için bazı şartlar vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

İstisnadan yararlanma hakkı sadece 18. madde kapsamındaki serbest meslek erbabına tanınmıştır. Diğer serbest meslek erbabı bu istisnadan faydalanamaz.

İstisna kapsamına sadece 18. maddede sayılan eserler veya bu eserlere benzerlik gösteren eserler girmektedir. Kayıt ve tescili zorunlu olan eserlerin kayıt ve tescil ettirilmesi şarttır.

İstisna uygulanacak hasılat sadece 18. maddede belirtilen şekillerde elde edilen hasılattır. Eserlerin neşir, temsil, icra ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler de istisna kapsamındadır.

İstisna kapsamındaki kazançların toplamı Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 600.000 TL) aşmamalıdır. Bu tutarı aşanlar bu istisnadan faydalanamazlar.

Serbest meslek kazancında istisna uygulaması, beyan ve tevkif suretiyle ödenen vergilerin mahsubu açısından da önemlidir. Serbest meslek kazancında istisna uygulanan hasılattan Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre gelir vergisi tevkifatı yapılmayacaktır. Ancak KDV tevkifatı yapılması gerekecektir. Serbest meslek kazancında istisna uygulanan hasılata ilişkin olarak yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecek, diğer gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu hasılat beyannameye dahil edilmeyecektir.

Serbest Meslek Erbabının Beyanname Verme Yükümlülüğü Var Mı:

Serbest meslek erbabının beyanname verme yükümlülüğü, elde ettiği serbest meslek kazancının türüne ve tutarına göre değişmektedir. Serbest meslek erbabı, aşağıdaki durumlarda beyanname vermek zorundadır:

Serbest meslek kazancı istisnasından yararlanmayan veya yararlanamayan mükellefler, elde ettikleri serbest meslek kazancını yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan ederler. Bu mükellefler ayrıca her üç ayda bir geçici vergi beyannamesi de verirler.

Serbest meslek kazancı istisnasından yararlanan mükellefler, istisna kapsamındaki kazançları için yıllık gelir vergisi beyannamesi vermezler. Ancak bu mükelleflerin diğer gelirleri dolayısıyla beyanname vermesi halinde, istisna kapsamındaki kazançlarını beyannameye dahil etmezler. Bu mükellefler de her üç ayda bir geçici vergi beyannamesi verirler.

Serbest meslek kazancı istisnasından yararlanan mükelleflerden, istisna kapsamındaki kazançları Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşanlar (2020 yılı için 600.000 TL), bu istisnadan faydalanamazlar. Bu durumda olanların, 94 üncü maddenin birinci fıkrası kapsamında tevkifat yapma yükümlülüğü yoktur.

Serbest meslek erbabının defter tutma, gelir ve giderlerini belgelendirme, beyanname verme (yıllık gelir vergisi beyannamesi, geçici vergi beyannamesi, KDV beyannamesi) yükümlülükleri vardır. Serbest meslek erbabı elde ettiği serbest meslek kazancı için serbest meslek makbuzu düzenlemek zorundadır.

Serbest Meslek Kazancında KDV Uygulaması:

Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1. maddesine göre, serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin KDV’ye tabi olduğunu belirtmektedir. Serbest meslek faaliyetini mutat ve sürekli olarak yapanlar KDV mükellefi olacaklardır. Ancak, arızi serbest meslek faaliyetinde bulunanların ise KDV mükellefiyeti tesis edilmeyecektir.

Serbest meslek erbabının sorumluluk uygulamasından faydalanabilmesi için gerçek usulde KDV mükellefiyetlerinin sadece Gelir Vergisi Kanunu’nun 18. maddesi kapsamına giren işlemlerden ibaret olması ve işlemlerinin tamamının aynı Kanunun 94. maddesine göre gelir vergisi stopajına tabi bulunması gerekmektedir.

Serbest meslek erbabının KDV’yi tahakkuk ettirmesi için hizmetin yapılması yeterli olup, tahsilat esasına göre hareket edilemez. Serbest meslek erbabı, hizmet verdiği kişi veya kurumlara serbest meslek makbuzu düzenleyerek, KDV’yi bu makbuzda göstermesi ve tahsilat dönemine ilişkin beyanına dahil etmesi zorunludur.

Serbest meslek erbabına yapılan ödemelerde ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir. Bu tevkifat oranı, 18. madde kapsamına giren serbest meslek işleri dolayısıyla yapılan ödemelerde %17, diğer ödemelerde ise %20’dir. Ayrıca, serbest meslek erbabına yapılan ödemelerde KDV tevkifatı da yapılması gerekmektedir. Bu tevkifat oranı ise %5’tir. Ancak KDV uygulama genel tebliğinde yapılan değişiklikle 01.07.2021 ve sonrasında kesilen KDV dahil bedeli 2.000,00 TL'yi geçmeyen serbest meslek makbuzları (avukatlık, arabuluculuk, danışmanlık hizmetleri dahil) için KDV tevkifatı uygulanmayacaktır.

10.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.