Şefik Şengün
Yeminli Mali Müşavir
sefiksengun44@hotmail.com

Son Düzenlemeler Karşısında Yeniden Değerleme – Enflasyon Düzeltmesi ve Mükelleflerin Nasıl Bir Tercih Yapabilecekleri

Yeniden değerleme ve tarihçesi hakkında 13.12.2021 tarihinde yayımlanan “7326 Sayılı Yasa Gereği Yeniden Değerleme Yapmanın Avantajları” başlıklı yazımızla açıklanmıştı.

Bu yazımızda belirttiğimiz gibi, 01.01.2004 tarihinden itibaren yeniden değerleme işlemi kaldırılıp yerine Enflasyon Düzeltmesi ikame edildiğinden ve uzun yıllardır enflasyon düzeltmesi şartları oluşmadığından, yeniden değerlemenin büyük önem taşıdığını izaha çalışmıştık. 

Ancak Ülkemizde 2021 yılının son üç ayında beklenenin üzerinde enflasyon gerçekleştiğinden, yine 04.01.2022 tarih ve “Enflasyon Düzeltme Şartları Oluşmuş Görülmektedir” başlıklı yazımızla, 2021 yılı verilerine göre, enflasyon düzeltmesi şartlarının 31.12.2021 tarihi itibarıyla oluştuğunu,

Mükellefler aleyhine geriye doğru yasal düzenleme yapmak hukuksal bir sorun doğurabilmekle birlikte, yasal düzenleme yapılmadığı takdirde, 31.12.2021 tarihi itibarıyla Enflasyon Düzeltmesi yapılması gerektiğini belirtmiştik.

Bu meyanda Enflasyon Muhasebesini 31.12.2023 tarihine öteleyen 7352 sayılı Yasa, 29.01.2022 tarih ve 31734 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla VUK Geçici 31. Maddeden yararlanmanın son günü 31.01.2022 tarihi olması nedeniyle, aşağıdaki değerlendirmeyi yeğlemiş bulunuyorum.

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından, Yeniden Değerleme ile Enflasyon Düzeltmesi arasında ne gibi farklar veya ortak yönler var önce onu ele alalım.

	YENİDEN DEĞERLEME	ENLASYON DÜZELTMESİ
1-	VUK mükerrer 298. Madde A bendinde yer almaktadır.	VUK mükerrer 298. Madde Ç bendinde yer almaktadır.
2-	Ancak enflasyon düzeltmesinin oluşmadığı dönemlerde yeniden değerleme yapılabilir.	Enflasyon düzeltmesinin oluştuğu dönemlerde enflasyon düzeltmesi zorunludur ve ayrıca yeniden değerleme yapılamaz.
3-	Yeniden Değerleme ihtiyaridir.	Enflasyon Düzeltmesi zorunludur.
4-	ATİK’ler için, yeni değerleri üzerinden amortisman ayırma hakkı tanımaktadır.	ATİK’ler için, yeni değerleri üzerinden amortisman ayırma hakkı tanımaktadır.
5-	Sadece ATİK’ler yeniden değerleme kapsamına tabidir. (VUK Geçici 31 ve 32. Maddeye göre Amortismana tabi olmayan taşınmazlar dahil)	Tüm parasal olmayan kıymetler için enflasyon düzeltmesi yapılacaktır.
6-	Yeniden değerleme sonucu oluşan değer artışının pasifte bir fon hesabına aktarılması zorunludur.	Enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan değer artışları (özsermayeye isabet edenler hariç) doğrudan kar zarar hesabına aktarılır. Ancak geçmiş yıllara ait kar veya zararlar vergi matrahının tespitinde dikkate alınmaz. Sadece cari yıla isabet eden farklar dönem matrahına ilave edilir.
7-	Yeniden değerleme sonucu oluşan değer artışı pasifte bir fonu sermaye dışında başka bir hesaba aktarıldığı takdire, dönem matrahı ile ilişkilendirilmeksizin vergiye tabi tutulur. Sermayeye eklenen değer artışları, ortaklar tarafından işletmeye ilave edilmiş kıymetler olarak kabul edilir. Bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz.	Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tabi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz.
8-	Yeniden değerleme sonucu oluşan ve pasifte bir fon hesabında takip edilen değer artışı ayrılmış amortisman sayıldığından, sermayeye ilave edilmemiş ise satışta kar zarar hesabında dikkate alınacaktır. (VUK Geçici 31 ve 32. Maddeye göre oluşan değer artışları hariç)	Enflasyon Muhasebesi sonucu oluşan farklar (sermaye olumlu veya olumsuz farkları hariç) kar zarar hesabına intikal ettiğinden, ayrıca satışta kar zarar olarak dikkate alınacak bir değer kalmamaktadır.
9-	ATİK’lerden amortisman ayırma süresi bitmiş iktisadi kıymetlerin yeniden değerlemeye tabi tutulması amortisman ve ayrıca aktif-pasif dengesi bakımından mükellef lehine bir sonuç doğurmayacağından, sadece ATİK değerinin güncel hale gelmesinin ötesinde bir yarar sağlamamaktadır. Bu nedenle bu kapsamda olanların yeniden değerlemeye pek tabi tutulmadığı gözlenmektedir.	ATİK’lerden amortisman ayırma süresi bitmiş olsa dahi enflasyon düzeltmesi yapılması gerekir. Ancak bunların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması aynen yeniden değerlemede olduğu gibi, amortisman ve ayrıca aktif-pasif dengesi bakımından mükellef lehine bir sonuç doğurmayacak sadece ATİK değerinin güncel hale gelmesini sağlayacaktır.
10-	Enflasyon düzeltmesinin oluşmadığı yıllarda dilediğinde yeniden değerleme yapılabilir veya yapılmayabilir.	Enflasyon düzeltmesinin oluşmadığı yıllarda enflasyon düzeltmesi yapılamaz.
11-	Yeniden Değerleme işlemini ancak Bilanço Usulüne tabi mükellefler yapabilir.	Enflasyon Düzeltme işlemini Bilanço Usulüne tabi mükellefler yapabilmekle birlikte dilerlerse işletme ve serbest meslek faaliyeti mükellefleri sadece ATİK’lerini enflasyon düzeltmesine tabi tutabilirler.

Bu açıklamalar ışığında 2023 yılının sonunda enflasyon düzeltmesi zorunlu olacağına göre, 2021 ve 2022 yıllarında yeniden değerleme yapıp yapmama konusunda karar verme de, oluşacak avantaj veya dezavantajların gözönünde bulundurulması gerekir.

Vergi mevzuatımıza; 01.01.1983’ten itibaren Geçici Madde ile uygulamaya giren “Yeniden Değerleme” sistemi, 01.01.1987’den itibaren kalıcı hale gelmiş ve 5024 sayılı Yasa ile 01.01.2004 tarihinde sona erdirilmiş ve yerine Enflasyon Düzeltmesi ikame edilmiştir.

Ancak enflasyon düzeltmesi yapabilmek için, içinde bulunulan yılın toptan fiyat endeksinin % 10’u ve ayrıca son 3 yılın toplamının da % 100’u aşması gerekmektedir. Yaklaşık 17 yıldır enflasyon düzeltme şartları oluşmadığından, ATİK değerleri küçülmeye başlamıştı.  7144 sayılı Kanunla 25.05.2018’den geçerli olmak üzere, 213 sayılı VUK’a eklenen Geçici 31. Madde ile; sadece taşınmazlar için (arsa, arazi, bina ve gayrımenkul olarak tescil edilen haklar) bu hak getirilmişse de; bu değer artışına % 5 oranında ve tek taksitte vergi uygulandığından, uygulama pek rağbet görmemiştir.

Konuya daha iyi açıklık getirebilmek için, Yeniden Değerleme ile ilgili yapılan son düzenlemelere gözatmak gerekecektir. Şimdi bu Çerçevede son düzenlemeler karşısında Yeniden Değerleme ve Enflasyon Düzeltmesini çok ayrıntılara girmeden ana hatları ile irdelemeye çalışalım.

1- 7326 SAYILI YASA İLE GEÇİCİ BAŞLANGIÇ:

09.06.2021 tarih ve  31506 sayılı Resmi gazetede yayımlanan 7236 sayılı yasanın 11. Maddesi ile VUK Geçici 31. Maddede yapılan ekleme ile, hem vergi oranı %2’ye düşürülmüş ve hem de en önemlisi bütün ATİK’ler yeniden değerleme kapsama alınmış ve ayrıca amortisman ayrılamayan boş arsa ve arazilerde kapsama dahil edilmiştir.

Burada getirilen en önemli diğer bir avantaj, oluşan değer artış fonunun sermayeye ilave edilmese dahi, ATİK’in elden çıkarılması halinde dahi, Yeniden Değer Artış Fonunun vergiye tabi olmayışıdır.

Tabi ki bu uygulama 16.07.2021 tarih  ve 31543 sayılı Resmi Gazete yayımlanan 530 Nolu VUK  Tebliği ile hayatiyet kazanmış ve bu tarihten en geç 31.12.2021 tarihine kadar işlemlerin yapılması ve % 2 vergi beyannamesinin en son 31.01.2022 tarihine kadar verilmesi gerekmektedir.

2- 7338 SAYILI YASA İLE YENİDEN DEĞERLEME SİSTEMİ TEKRARDAN GETİRİLMİŞTİR.

7326 Sayılı Yasa ile uygulama devam etmekte iken, yaklaşık bundan 150 gün kadar sonra, 26.10.2021 tarih ve 31640 sayılı Resmi gazetede yayımlanan 7338 sayılı yasa ile 01.01.2022 tarihinden geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesinin oluşmadığı yıllarda, mükelleflere yeniden değerleme hakkı tanınmış bulunmaktadır.

Bunun yanısıra VUK’una eklenen geçici 32. Madde ile 01.01.2022 - 31.12.2022 tarihleri arası olmak kaydıyla;

a) 2021 yılında VUK’nun  Geçici 31. Madde kapsamında iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutan mükelleflere, 2021 yılında boşlukta kalan 01.04.2021-31.12.2021 tarihleri arası,

b) 2021 yılında VUK’nun Geçici 31. Maddesinde hiç yararlanmayan mükellefler 31.12.2021 tarihi itibarıyla aktiflerine kayıtlı taşınmaz ve ATİK’ler için Geçici 31. Madde çerçevesinde (01.01.2005  - 31.12.2021 tarihleri arası  (01.01.2005 tarihinden sonra faaliyete başlayanlar faaliyete başlama tarihinden 31.12.2021 tarihine kadar)

değer artışı üzerinden % 2 vergi ödemek kaydıyla, yeniden değerleme yapabileceklerdir.

Esas itibarıyla Yeniden Değerleme Sistemi, önemli iki avantaj sağlamaktadır.

     1- Yeni değerleri üzerinden amortisman ayırma hakkı vermektedir.

     2- ATİK’lerin değeri güncel hale gelmektedir.

3- 7352 SAYILI YASA SONUCU OLUŞACAK DURUM

Yukarıda da izah edilmeye çalışıldığı üzere, 7338 sayılı yasa ile 01.01.2022 tarihinden itibaren enflasyon düzeltmesinin gerçekleşmediği yıllarda, yeniden değerleme hakkının tanınması oldukça önemli ve müspet bir gelişme olmuştur.

Ancak bu olumlu gelişme yansıra 2021 son aylarında beklenmedik şekilde yükselen Yİ-ÜFE fiyat endeksi sebebiyle 31.12.2021 tarihinde enflasyon düzeltme şartları oluşmuştur. Tabi bu arada firmaların bir bölümü, geçici vergi döneminde amortisman avantajını kullanmak amacıyla, VUK’nun Geçici 31. Maddesinde 7326 sayılı yasa ile yapılan düzenleme kapsamında,  en geç 30.09.2021 tarihi itibarıyla işlemlerini yapıp, değer artışı üzerinden % 2 vergiyi beyan edip ilk 2 taksidi ödediler ve 3. taksidi ise 2022 Şubat ayı sonuna kadar ödemek zorundadırlar. Aksi halde bu madde hükümlerinden yararlanamayacaklardır.

Bunu yanısıra hali hazırda 31.12.2021 tarihi itibarıyla VUK Geçici 31. Madde kapsamında yararlanmak isteyen mükellefler, 31.12.2021 tarihli yaptıkları işlemlere istinaden, oluşan değer artışı üzerinden % 2 vergiyi 31.01.2022 beyan edip ilk  taksidi bu süre içerisinde ödemeleri gerekmektedir.

Diğer yandan 2021 yılında bu işlemleri hiç yapmayanlar veya kısmen yapan mükelleflerden dileyenler, VUK Geçici 32. Madde kapsamında 01.01.2022 tarihinden itibaren % 2 vergiyi beyan edip aynı şartlarda yararlanabileceklerdir.

4-MÜKELLEFLERİN NASIL BİR TERCİH YAPABİLECEKLERİ

Ancak asıl soru burada başlamaktadır. Şöyleki;

Yeniden değerleme, bilhassa yeni değerler üzerinden amortisman hakkı tanıdığı için, tercih edilen bir sistemdir.

Bu meyanda uzun yıllardır gerçekleşmeyen ve yakın bir gelecekte gerçekleşmesi beklenmeyen Enflasyon Muhasebesi şartları karşısında öncelikle VUK Geçici 31. Maddesi ve ihmal edenler için VUK Geçici 32. Maddeleri kapsamında Yeniden değerleme yapıp % 2 Vergi ödense dahi yaptığımız hesaplama ve çalışmalar karşısında, bu vergi ortalama 2-4 yıl arasında telafi edilebilmekte ve kalan sürede mükelleflerin lehine dönmektedir.

Ancak 31.12.2021 tarihi itibarıyla enflasyon şartlarının oluşması nedeniyle ve her ne kadarki 24 ay sonrasına yani 31.12.2023 tarihinde ötelenmiş ise de, VUK Geçici 31 ve 32. Madde avantajlarını bertaraf etmiş görülmektedir.

Çünkü zaten 2022 yılı için Yeniden değerleme yapma hakkı başlamış bulunmaktadır. Dolayısıyla işletmeler 31.03.2022 tarihinden itibaren yeni değerler üzerinden amortisman ayırma hakkına sahip olabilmektedirler. Sadece cari yıl için oluşan değer artış fonu pasifte yer alacak ve şayet bu kıymetlerden 31.12.2023 tarihine kadar satılanlar varsa, sermaye ilave hali hariç bu tutar kar-zarar hesabında dikkate alınacaktır.

Zaten 31.12.2023 tarihinde enflasyon düzeltmesi yapılacağından, en son enflasyon düzeltmesinin yapıldığı 31.12.2004 tarihinden itibaren (bu sonra işe başlayanalar, işe başlama tarihinden itibaren) enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olduklarından, yeni değerleri üzerinden amortisman ayırabileceklerdir.  

Bu sebeple VUK Geçici 31. ve Geçici 32. Maddeden yararlanılmanın bu çerçevede değerlendirilmesi gerekir.

Diğer yandan bizce bu güne kadar VUK Geçici 31. madde kapsamında yararlananlara yapılacak bir düzenleme ile ihtiyarilik hakkının tanınması veya sadece 2021 yılına isabet eden oranda düzeltme ve iade yapılması daha uygun olacağı kanaati taşıyorum.

Bilgilerinize sunulur. Saygılarımla;

31.01.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.