Murat Dayanç
Yeminli Mali Müşavir
Eski Baş Hesap Uzmanı
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
mdayanc@bnddenetim.com

Bazı Menkul Kıymetlere Ekonomik Kriz Ayarı

I- GİRİŞ

21.03.2019 tarih ve 30721 sayılı RG’de yayımlanan 842 numaralı CK ile ülkemizin şu an itibariyle içinde bulunduğu kriz ortamının hafifletilmesine hizmet etmek amacıyla bazı menkul sermaye iratları üzerinden alınan tevkifat oranları ve vadelerinde değişiklik yapılmış ayrıca ihraççı bankalarca bazı teminatlı varlığa dayalı menkul kıymetlerden elde edilen dönemsel getirilere teşvikli BSMV öngörülmüştür.

Bu çalışmanın ilerleyen bölümlerinde 842 CK ile yapılan değişikliklerin neler olduğu bilgilendirme amaçlı ve sistematik bir şekilde sunulacak ve bu kapsamda konuyla ilintili olan kişi ve kuruluşlar ile meslektaşlarımıza yardımcı olmaya çalışılacaktır.

II- BAZI MENKUL KIYMETLERE KRİZ UYARLAMASI SÜRECİ

A- GVK 94 Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

1- Genel Olarak

Bilindiği üzere GVK’nun 94 üncü maddesinde kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zırai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler bu madde kapsamında sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmak zorundadırlar.

2- GVK’nun 75/5 Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

GVK’nun 94 üncü maddesi kapsamında tevkifat yapmak zorunda bulunan kişi ve kurumlar her nevi tahvil(ipotek finansmanı kuruluşları ve konut finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler hariç ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler dahil) ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler üzerinden tevkifat yapmaktadırlar. Bu tür gelirlere Kanunla kurulan dernek ve vakıflar, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar, kamu menfaatine yararlı dernekler ile dernek ve vakıf olmamakla birlikte; odalar, borsalar, meslek örgütleri ve bunların üst kuruluşları, siyasi partiler, emekli ve yardım sandıkları gibi vergi uygulamalarında dernek-vakıf olarak kabul edilenler hariç ve/fakat dernek ve vakıflar dahil olacaktır.

Yukarıda sayılan menkul kıymetlere uygulanacak tevkifat oranları ise; devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlere sağlanan gelirlerden % 0, diğerlerinden % 10 olarak uygulanmakta idi.

842 sayılı CK ile %10 tevkifat oranı uygulanan diğer menkul kıymetler aşağıdaki şekilde bölümlenmiş ve bazıları için tevkifat oranlarında kademelerinde ve indirim yapılarak teşvik edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 21.03.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere;

i) Tam mükellef kurumlar tarafından yut dışında ihraç edilen tahvillerin vadesi 1 yıla kadar olanlardan elde edilen faizlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlardan elde edilen faizlerden %3 ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlardan elde edilen faizlerden %0,

ii) Tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yut dışında ihraç edilen kira sertifikalarının; vadesi 1 yıla kadar olanlara sağlanan gelirlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlara sağlanan gelirlerden %3ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlara sağlanan gelirlerden %0,

iii) Yukarıda sayılanlar dışında kalanlardan ise eskiden olduğu gibi %10 oranında tevkifat yapılmaya devam olunacaktır.

B-GVK Geçici 67 Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

1) Genel Olarak

Bilindiği üzere GVK’nun geçici 67 nci maddesinde yer alan bazı kazanç ve iratlar üzerinden de tevkifat yapılmaktadır. Bu madde kapsamında yapılacak tevkifat oranlarını belirlemek üzere 23.07.2006 tarihinde 2006/10731 sayılı BKK yürürlüğe girmiş ve bu BKK’na 24.12.2012 tarih ve 2012/4116 sayılı BKK ve 53 sayılı CK ile ilaveler ve değişiklikler yapılmıştır.

En son 842 sayılı CK ile bu madde uygulamasına yeni bir takım değişiklikler yapılarak özellikle döviz tevdiat hesapları üzerinden elde edilen bazı faiz gelirlerinin ve/veya kar paylarının vergi yükü arttırılmıştır. Bu değişikliklere göre;

Bankalar arası mevduat ile aracı kurumların borsa para piyasasında değerlendirdikleri kendilerine ait paralarına yürütülen faizler hariç olmak üzere, GVK’nun 75 inci maddesinin (7) ve (12) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratlarından olan döviz tevdiat hesaplarına yürütülen faizlerden ve katılım bankalarınca döviz katılma hesaplarına ödenen kar paylarından yapılan tevkifatlar;

i) Vadesiz ve ihbarlı hesaplar ile 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplar üzerinden yürütülen %20 oranındaki tevkifat oranı vadesiz ve ihbarlı hesaplar ile 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda %20 şeklinde değiştirilerek bu tür mevduat hesaplarının önceden altı ay olarak belirlenen eşik vadesi uzatılarak altı ay ve 1 yıllık vadeler için tek oran uygulanır hale dönüştürülmüştür. Böylece 21.3.2019 tarihinden itibaren vadesiz ve özel cari hesap şeklinde açılan döviz tevdiat hesaplarına yürütülen faizlerden ve katılım bankalarınca döviz katılma hesaplarına ödenecek kar paylarından veya 21.3.2019 tarihinden itibaren vadesi yenilenen vadeli hesaplara ödenecek faiz ve kar payları için vadesi 1 yıla kadar olması halinde eskiden olduğu gibi %20 oranındaki tevkifat oranı uygulanmaya devam olunacaktır.

ii) Eskiden 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda %16 oranındaki tevkifat uygulaması 842 sayılı CK ile kaldırılmıştır. Zira bir önceki paragrafta açıklanan şekliyle altı aylık süre eşiği uygulanmayacaktır.

iii) Eskiden 1 yıldan uzun süreli hesaplar için %0 yani vergilendirme yapılmamakta iken bu yeni CK ile artık bu tür hesaplara %18 oranında tevkifat uygulamasına geçilecektir. Yani artık döviz tevdiat hesaplarına yürütülen faizler ile katılım bankalarınca döviz katılma hesaplarına ödenen kar paylarından vadesi 1 yıla kadar olanlar için %20 ve 1 yıldan uzun olanlar için %18 oranında tevkifat yapılacaktır. Kısaca döviz cinsinden faiz veya kar payı elde etmenin maliyeti yükselmiş olacaktır.

A- KVK 30 uncu Madde Kapsamında Yapılan Değişiklikler

1) Genel Olarak

Kurumlar vergisi mükellefi olup kanunî ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayanlar yani dar mükellef kurumlar sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilmektedir. Ayrıca anılan bu dar mükellef kurumlar KVK’nun 30 uncu maddesinde sayılan gelir unsurlarını elde ettikleri anda anılan bu kazanç ve iratları üzerinden, bu kazanç ve iratları avanslar da dahil olmak üzere nakden veya hesaben ödeyen veya tahakkuk ettirenler tarafından kurumlar vergisi kesintisi (tevkifatı) yapılmaktadır.

2) KVK’nun 30/4 Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

KVK’nun 30/4 üncü maddesi kapsamında tevkifat yapmak zorunda bulunan kişi ve kurumlar her nevi tahvil (ipotek finansmanı kuruluşları ve konut finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilen ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler dahil) ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler üzerinden tevkifat yapmaktadırlar.

Yukarıda sayılan menkul kıymetlere uygulanacak tevkifat oranları ise; Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlere sağlanan gelirlerden % 0, diğerlerinden % 10 olarak uygulanmakta idi.

842 sayılı CK ile %10 tevkifat oranı uygulanan dar mükellef kurumların elde ettiği diğer menkul kıymetler aşağıdaki şekilde bölümlenmiş ve bazıları için tevkifat oranlarında kademelerinde ve indirim yapılarak teşvik edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 21.03.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere;

i) Tam mükellef kurumlar tarafından yut dışında ihraç edilen tahvillerin vadesi 1 yıla kadar olanlardan elde edilen faizlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlardan elde edilen faizlerden %3 ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlardan elde edilen faizlerden %0,

ii) Tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yut dışında ihraç edilen kira sertifikalarının; vadesi 1 yıla kadar olanlara sağlanan gelirlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlara sağlanan gelirlerden %3ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlara sağlanan gelirlerden %0,

iii) Yukarıda sayılanlar dışında kalanlardan ise eskiden olduğu gibi %10 oranında tevkifat yapılmaya devam olunacaktır.

3) KVK’nun 30/5-b Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

KVK’nun 30/5-b inci maddesi kapsamında tevkifat yapmak zorunda bulunan kişi ve kurumlar, dar mükellef kurumun elde ettiği her nevi alacak faizlerinden Bankaların 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca uygun görülen ikincil sermaye benzeri kredileri ile bankaların ve diğer kurumların bir akım veya varlık portföyüne dayalı olarak yurt dışında menkul kıymetleştirme yöntemiyle temin ettikleri kredileri için ödenecek faiz tutarları üzerinden % 1 oranında kurumlar vergisi tevkifatı yapmakta idi.

842 sayılı CK ile %1 tevkifat oranı uygulanan dar mükellef kurumların elde ettiği ve ayrıntısı yukarıdaki paragrafta ifade edilen alacak faiz tutarları üzerindeki tevkifat oranını %0 olarak değiştirmiştir. Böylece bu tür menkul değerler üzerinden elde edilen alacak faizleri teşvik edilerek finansal ekonomik krizin aşılması hedeflenmiştir. Bu uygulama 21.03.2019 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

C- KVK 15 inci Madde Kapsamında Yapılan Değişiklikler

1) Genel Olarak

Bilindiği üzere KVK’nun 15 inci maddesinde kamu idare ve kuruluşları, iktisadî kamu kuruluşları, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadî işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, ziraî kazançlarını bilânço veya ziraî işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler; kurumlara avanslar da dahil olmak üzere nakden veya hesaben yaptıkları ödemeler üzerinden istihkak sahiplerinin kurumlar vergisine mahsuben tevkifat yapmak zorundadırlar.

2) KVK’nun 15/3 Maddesi Kapsamında Yapılan Değişiklikler

KVK’nun 15 üncü maddesi kapsamında tevkifat yapmak zorunda bulunan kişi ve kurumlar her nevi tahvil (ipotek finansmanı kuruluşları ve konut finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilen ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler dahil) ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler üzerinden tevkifat yapmaktadırlar.

Yukarıda sayılan menkul kıymetlere uygulanacak tevkifat oranları ise; Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlere sağlanan gelirlerden % 0, diğerlerinden % 10 olarak uygulanmakta idi.

842 sayılı CK ile %10 tevkifat oranı uygulanan diğer menkul kıymetler aşağıdaki şekilde bölümlenmiş ve bazıları için tevkifat oranlarında kademelerinde ve indirim yapılarak teşvik edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 21.03.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere;

i) Tam mükellef kurumlar tarafından yut dışında ihraç edilen tahvillerin vadesi 1 yıla kadar olanlardan elde edilen faizlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlardan elde edilen faizlerden %3 ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlardan elde edilen faizlerden %0,

ii) Tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yut dışında ihraç edilen kira sertifikalarının; vadesi 1 yıla kadar olanlara sağlanan gelirlerden %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlara sağlanan gelirlerden %3ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlara sağlanan gelirlerden %0,

iii) Yukarıda sayılanlar dışında kalanlardan ise eskiden olduğu gibi %10 oranında tevkifat yapılmaya devam olunacaktır.

D. 6802 Sayılı Kanun Kapsamında Yapılan Değişiklikler

6802 sayılı Gider Vergileri Kanununda banka ve sigorta şirketlerinin her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paraların banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi olduğu belirlenmiştir.

Ayrıca bankerler de yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla banka muameleleri vergisine tabi olacak ve ikraz işleriyle uğraşanlar da benzer şekilde banker sayılacaktır.

6802 sayılı Kanunun 33 üncü maddesine göre banka ve sigorta muameleleri vergisinin nispeti % 15'tir. Kambiyo muamelelerinde nispet matrahın binde biridir.

842 CK ile yukarıda kısaca özetlenen işlemlere ilave olarak varlık finansmanı fonları tarafından münhasıran portföylerinde yer alan ipotek teminatlı menkul kıymetler karşılık gösterilerek ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetlerin, ipotek teminatlı menkul kıymetleri karşılık gösterilen ihraççı bankalarca iktisap edilmesi durumunda, ihraççı bankalarca bu menkul kıymetler dolayısıyla elde edilen dönemsel getiriler (varlığa dayalı menkul kıymete karşılık gösterilen ipotek teminatlı menkul kıymet tutarını aşan kısma isabet eden getiriler hariç) için banka ve sigorta muameleleri vergisi oranı %1 olarak uygulanacaktır.

III) SONUÇ

Yazının önceki bölümlerinde yer alan açıklamalardan anlaşılacağı üzere 842 sayılı CK ile;

i) Gerek GVK’nun 94 ve gerekse KVK’nun 15/3 ve 30/4 maddeleri kapsamında Tam mükellef kurumlar tarafından yut dışında ihraç edilen tahvil faizleri ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yut dışında ihraç edilen kira sertifikalarına sağlanan gelirler vadelerine göre gruplanmak ve vadeleri uzadıkça tevkifat nispeti azaltılmak,

ii) KVK’nun 30/5 maddesi kapsamında Bankacılık Kanunu uyarınca ikincil sermaye benzeri krediler ile bankaların ve diğer kurumların bir akım veya varlık portföyüne dayalı olarak yurt dışında menkul kıymetleştirme yöntemiyle temin ettikleri krediler için uygulanan tevkifat oranı sıfırlanmak,

iii) Varlık finansmanı fonları tarafından portföylerinde yer alan ipotek teminatlı menkul kıymetler karşılık gösterilerek ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetlerin, ihraççı bankalarca iktisap edilmesi durumunda, ihraççı bankalarca elde edilen dönemsel getiriler için BSMV oranı %1 olarak tespit edilmek,

suretiyle ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik ve finansal krizin aşılmasına yönelik bir takım tedbirler yürürlüğe konulmuştur. Bu tedbirlerin krizi aşmada ne kadar etkili olacağını önümüzdeki süreç bize gösterecektir.

K A Y N A K Ç A

1)  53 ve 842 sayılı CK.

2) 2006/10731, 2009/14592, 2009/14593, 2009/14594, 2012/4116 sayılı BKK.

3)  İlgili Kanunlar.

K I S A L T M A L A R

1) GVK : Gelir Vergisi Kanun

2) KVK : Kurumlar Vergisi Kanunu

3) BSMVK: Banka Sigorta Muameleleri Vergisi Kanunu

4) CK : Cumhurbaşkanı Kararı

5) BKK : Bakanlar Kurulu Kararı

6) RG : Resmi Gazete

25.03.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.