Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası -IV

Sermaye piyasalarında VİOP (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası)  tanımaya devam ediyoruz.

35-Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Nedir?Nasıl Belirlenmektedir.?

Vade sonunda kar-zarar hesaplamasında baz alınacak olan fiyattır.

Vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplamasındaki en önemli husus , uzlaşma fiyatının hesaplandığı sözleşmenin dayanak varlığının hesaplama yapılan tarihteki (vade tarihi) spot fiyatını gerçekçi bir şekilde yansıtıyor olmasıdır.Bu nedenle, vade sonu uzlaşma fiyatı her sözleşmenin tipine göre farklı belirlenebilir ve VİOP uzlaşma fiyatının nasıl belirleneceğini sözleşme özelliklerinde duyurur.

36-Günlük Uzlaşma Fiyatı Nasıl Belirlenir.?

Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı,

  Vadeli işlem sözleşmeleri için aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır:

a)Seans sona ermeden önceki 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

b)Eğer son 10 dakika içerisinde 10’dan az işlem yapılmış ise ,seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır.

c)Seans içerisinde 10’dan az işlem yapılmış ise seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı,

d)Seans içerisinde hiç işlem yapılmamış ise , bir önceki günün uzlaşma fiyatı ,günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

Seans sonunda, yukarıda belirttiğimiz yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir.

a)Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması,

b)Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak “teorik” fiyatlar.

 Günlük uzlaşma fiyatı “Opsiyon Sözleşmeleri” için aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır.

a)Seans sona ermeden önceki 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

b)Eğer son 10 dakika içerisinde 10’dan az işlem yapılmış ise ,seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır.

c)Seans içerisinde 10’dan az işlem yapılmış ise seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı,

d)Seans içerisinde hiç işlem yapılmamış ise,dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar ,

 günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

*Özel işlem bildirimleri yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez.Uzlaşma fiyatı komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır.*

37-Pozisyon Limiti Nedir.?

Pozisyon limiti, herhangi bir sözleşmede tek yönlü olarak tutulabilecek azami sözleşme sayısını ifade eder. Piyasada “Sicil bazında pozisyon limiti”, “Piyasa bazında pozisyon limiti” ve “Üye bazında pozisyon limiti” olmak üzere üç tip limit uygulanabilir.

A)Sicil Bazında Pozisyon Limiti:Aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmeler için bir sicile bağlı tüm hesaplarda alınabilecek ,aynı yönlü pozisyonların karşılık gelebileceği azami dayanak varlık sayısıdır.

Müşterek hesapların almış olduğu pozisyon sayıları, tek bir sicil üzerinden takip edilir.

*Sicil bazında pozisyon limitleri, Piyasa’da yaşanan gelişmeler ve Borsa’nın görüşü alınarak Takasbank  tarafından yeniden belirlenebilir.

B)Piyasa Bazında Pozisyon Limiti: Aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmeler için piyasadaki açık pozisyon toplamının karşılık gelebileceği azami dayanak varlık sayısıdır.

Piyasa bazında pozisyon limitleri, aylık olarak güncellenir.

Fiziki teslimata konu olmayan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde piyasa bazında pozisyon limiti uygulanmaz.

*Piyasa  bazında pozisyon limitleri, Piyasa’da yaşanan gelişmeler ve Borsa’nın görüşü alınarak Takasbank  tarafından yeniden belirlenebilir.

C)Üye Bazında Pozisyon Limiti: Aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmeler için bir üyeye bağlı tüm hesaplarda alınabilecek aynı yönlü pozisyonların karşılık gelebileceği azami dayanak varlık sayısıdır.

*Üye  bazında pozisyon limitleri, Piyasa’da yaşanan gelişmeler ve Borsa’nın görüşü alınarak Takasbank  tarafından yeniden belirlenebilir.

**Pozisyon limitleri ve diğer hususlar için; “VİOP, MKT, BISTECH”**

https://www.takasbank.com.tr/tr/Sayfalar/Prosedurler.aspx

38-Pozisyon Limitleri Neye Göre Belirlenmektedir.?

Spot ve vadeli işlem piyasa derinliği dikkate alınarak herhangi bir müşterinin tek başına fiyatları yapay olarak yönlendiremeyeceği kadar küçük, piyasa katılımcılarının normal işlem yapma isteklerini azami ölçüde karşılayacak kadar büyük olacak şekilde belirlenir.Limitler,

Piyasanın sağlıklı işleyebilmesi, suni fiyat oluşumlarının engellenmesi ve yatırımcıların korunması amacıyla konulmaktadır.

Borsa ayrıca emirlerin büyüklüğüne ilişkin sınırlamalar getirebilir. Emir büyüklüğüne ilişkin sınırlamalar, pozisyon limitlerinden farklıdır.

39-Piyasanın sıkılaştırılması “Market Sgueeze” ne anlama Gelmektedir.?

Fiziki teslimat ile sonlandırılan sözleşmelerde hem vadeli hem de spot piyasada uzun pozisyon alınarak yapılmaktadır. Vade ayında teslimat öncesi dönemde, hem spot piyasada sözleşmeye konu mal önemli miktarda satın alınmakta hem de vadeli piyasada alınmış olan uzun pozisyonlar korunmaktadır.

40-Vadeli işlem Sözleşmelerinde Fiyatlandırma Nasıl Yapılır.?

Vadeli işlem piyasalarının işleyişini algılamak için spot fiyatlar  ile vadeli fiyatlar arasındaki ilişkinin iyi anlaşılması önemlidir. Vadeli fiyatların hesaplanmasında iki farklı model kullanılır.”Taşıma Modeli” ve Beklentiler Modeli” dir.

Arbitraj olanağının doğmaması için vadeli fiyatların bu modellere göre hesaplanacak teorik vadeli fiyatlara eşit olması gerekmektedir.

*Taşıma maliyet modeline göre; vadeli fiyatlar alım satıma konu dayanak varlığın spot fiyatı ve bugünden teslimat gününe kadarki taşıma maliyetine bağlıdır.

*Beklentiler modelinde ise; vadeli fiyatlar alım satıma konu dayanak varlığın spot fiyatının vadeli  işlem sözleşmesindeki teslimat gününe kadar ne kadar değişeceğine ilişkin beklentilere bağlıdır.

40-Baz (basis) Nedir.?

Vadeli işlem sözleşmesine konu olan ürünün spot piyasa fiyatı ile vadeli işlem fiyatı arasındaki farka “baz” denir.

41-Yakınsama (convergence) Nedir.?

Vade sonuna doğru bazın sıfıra yaklaşması ve teslimat gününde sıfır olması beklenir.Buna

“yakınsama” denir.

Sermaye piyasalarında, VİOP (Vadeli işlem ve opsiyon Borsası)’nı  tanımaya ve uygulama süreçlerine devam edeceğiz….

Faydalı olması dileğiyle,

Kaynaklar;

Spk,

Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil Eğt.Kuruluşu A.Ş.

Borsa İstanbul,

Takasbank,

Merkezi Kayıt Kuruluşu

09.11.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.