Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası -III

Sermaye piyasalarında VİOP (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası)  tanımaya üçüncü bölümümüz ile devam ediyoruz.

27-Vadeli İşlem Sözleşmelerine bir örnek verebilir misiniz.?

Örneğimiz aşağıda gösterilmiştir.Bu sözleşme  VİOP’ta işlem görmekte olan Bist 30 Endeks vadeli işlem sözleşmesidir.

Viop’ta işlem gören tüm sözleşmelerin özelliklerine VİOP işleyişine Uygulama usul ve esaslarına ulaşabilirsiniz.

(http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/duzenlemeler/uue) 

Dayanak Varlık           Bist 30 Fiyat Endeksi

Sözleşme Büyüklüğü   Dayanak varlık endeks değerinin 1.000’e bölünmüş halidir.Her bir                endeks vadeli işlem sözleşmesi bu şekilde hesaplanan 100 adet dayanak varlığı temsil eder.

(Örnek:BIST 30 Endeks/1.000)*100TL.=(102.355/1.000)*100=10.235,50TL.)

Fiyat Kotasyonu ve Minumum Fiyat adımı

Sözleşme fiyatı, endeks değerinin 1.000’e bölünmesiyle oluşan değerin virgülden sonra üç basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir.(örnek:102,325) minumum fiyat adımı 0,025’dir.

Uzlaşma Şekli              Nakdi Uzlaşma

Takas Süresi                T+1

İşlem Saatleri               09:30-18:15 tek seans

Günlük Uzlaşma Fiyatı Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı,

Vade Sonu ve Son İşlem   Her vade ayının son iş günü

28-Vadeli işlem sözleşmelerinin detayları nelerdir.?

Sözleşme Büyüklüğü:Her bir sözleşmedeki alım satıma konu miktarın tanımlanmasıdır.

(Örneğin; Altın vadeli işlem sözleşmesinde 1 gr.,Dolar/TL sözleşmelerinde 1.000ABD Doları)

Vade Ayları :Standart olarak ilgili sözleşmede hangi vade aylarının işlemlere konu olduğunun tanımlanmasıdır.

İşlem Saatleri:İlgili sözleşmede işlemlerin yapılabildiği zamanın başlangıç ve bitiş saatinin tanımlamasıdır.

Günlük Fiyat Hareket Sınırı:Seans boyunca fiyatların bir önceki günün uzlaşma fiyatına göre hareket edebileceği aralığın alt veya üst sınırıdır.(+,-%10gibi)

Sicil Bazında Pozisyon Limiti:Bir sicilin belli bir dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşmelerde sahip olabileceği en yüksek açık pozisyon sayısını ifade eder.

Uzlaşma Fiyatı:Her işlem gününün sonunda önceden belirlenen yöntem çerçevesinde hesaplanan,teminatların güncelleştirilmesi ve kar/zararların hesaplanmasında kullanılan fiyattır.

Vade Sonu ve Son İşlem Günü:Bir sözleşmede işlem yapılabilen son gündür.Bu gün sonunda açık kalan pozisyonlar önceden tanımlanmış olan teslimat yöntemi ile Borsa tarafından kapatılır.

29-Dayanak Varlık Ne Demektir.?

Türev araçların tümü, bir dayanak varlığın(üzerine düzenlenir.Örneğin;EURO/USD

Vadeli işlem sözleşmesinde dayanak varlık EUR/USD kurudur.Dayanak varlığın bir fiziki kıymet olması zorunlu değildir.

30-Her Varlık üzerine Sözleşme Dizayn Edilebilir Mi.?

Bir ürün üzerine sözleşme dizayn edilebilmesi için ilgili ürünün arz ve talebinin sürekli olması gerekir.Üzerine sözleşme yazılacak ürünün belli bir büyüklüğün üzerinde ekonomik değeri ve spot piyasada işlem hacminin olması gerekir.Dayanak varlığın fiyatının serbestçe belirleniyor olması ve fiyat hareketlerinin değişken olması da önemlidir.Dizayn edilecek sözleşmede yatırımcı haklarının korunmasına yönelik tedbirlerin alınması zorunludur.

31-Sözleşmelerde vade Ayları Nasıl Belirlenmektedir.?

Tarımsal ürünlere dayalı sözleşmelerde vadeler, ekim,hasat dönemleri ile üretim ve tüketimi etkileyecek tüm dönemler dikkate alınarak belirlenir.

Ekonomik ve finansal göstergelere dayalı sözleşmelerde ise vade ayları genellikle periyodik bir düzen esas alınarak belirlenir.

32-Uzlaşma Şekli Nedir.?

Sözleşmenin vadesinde açık pozisyon sahibi olan tarafların yükümlülüklerinin nasıl yerine getirecekleri sözleşmenin uzlaşma şekline bağlıdır.iki tür uzlaşma şekli mevcuttur. Fiziki teslimat ve Nakdi uzlaşma.

Fiziki teslimatta; vade sonunda alım satıma konu ürünün anlaşılan fiyatla teslim edilmesi veya alınması söz konusudur.

Nakdi uzlaşma;sözleşmede alınmış ve vade sonunda açık olan pozisyon Borsa tarafından vade sonu uzlaşma fiyatı üzerinden ters işlemle kapatılır.Aradaki fark kar/zarar olarak yatırımcının hesabına aktarılır.Herhangi bir dayanak varlık takası söz konusu değildir.

33-Sözleşme Alırken Ödemem Gereken Teminat Tutarı Nedir.?

VİOP’ta vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım yada satım yapabilmek için Takasbank’ta açılan hesabınıza teminat yatırmanız gerekmektedir.Takasbank piyasada her hesap için portföy bazlı teminatlandırma yöntemini kullanır.Takasbank ,portföy bazında teminatlandırma işlemlerinde portföy bazlı risk yönetim algoritmasını baz alan BISTECH Marjin yöntemini kullanır.

Örneğin; portföyünüzde vadeli işlem sözleşmeleri için başka herhangi bir pozisyonunuz yokken sadece 1 pozisyon almak için gerekli teminatı öğrenmek için risk parametre dosyasında tanımlanan ve dayanak varlık için oluşabilecek maksimum fiyat değişikliğini ifade eden, “Fiyat Değişim Aralığı” na bakılabilir.

Aşağıdaki tabloda başka bir pozisyonumuz yokken BIST 30 vadeli işlem sözleşmesinde 10 adet kısa yada uzun pozisyon almak için talep edilecek teminat tutarı :1.025*10=10250TL.dir.

**BISTECH Marjin yöntemi portföyünüzdeki ürünlerin birbirleriyle ilişkilerini çeşitli parametrelerle ölçtüğü için portföyünüze göre bulunması gereken teminatınız değişecektir.

34-VİOP’ta Risk Yönetimi nasıl yapılmaktadır.?

Viop’ta risk yönetimi iki şekilde yapılmaktadır.

a)İşlem Sonrası Risk Yönetimi (BISTECH Marjin Yöntemi)

Piyasada gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından Borsa’dan alınarak pozisyona dönüştürülür.Pozisyonu güncellenen hesaplar için son açık pozisyon ve son risk parametre dosyası verilerine göre “Başlangıç Teminatı” hesaplanır.

b)İşlem Öncesi Risk Yönetimi

İşlem öncesi risk yönetimi uygulaması olan PTRM tarafından yapılmaktadır.Piyasa üyeleri işlem yapan hesaplara ait güncel teminat bilgilerini PTRM uygulaması üzerinden takip edebilirler.PTRM uygulaması kapsamında yapılacak olan teminat kontrolleri Takasbank tarafından belirlenen kurallar çercevesinde hesap bazında yapılır ve gerçekleşen işlemler sonrasında hesapların teminatlarının yeterli olup olmadığı kontrol edilir.Teminat yeterliliği kontrolü, “kullanılan Teminat” ve “Kullanılabilir Teminat”  değerlerinin karşılaştırılmasıyla yapılır.Kullanılan teminat değeri,kullanılabilir teminat değerini aşan yada kullanılabilir teminat değeri negatif olan hesaplar riskli duruma geçer.Riskli durumda olan hesapların bekleyen emirleri iptal edilir ve bu hesaplar yalnızca pozisyon kapatıcı emir gönderebilir.

Sermaye piyasalarında, VİOP (Vadeli işlem ve opsiyon Borsası)  tanımaya ve uygulama süreçlerine bir sonraki yazılarımız ile devam edeceğiz….

Faydalı olması dileğiyle

28.10.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.