Celal Çelik
Yeminli Mali Müşavir
Değer YMM AŞ
Eski Baş Hesap Uzmanı
Eski Marmara ve Boğaziçi Kurumlar Vergi Dairesi Başkanı
celal.celik@degerymm.com.tr

6183 sayılı AATUHK Uyarınca Yurtdışı Çıkış Yasağı Uygulaması

1.  GENEL AÇIKLAMA

Vergi borcunu ödemeyenler için öngörülen yurt dışı çıkış yasağı uygulaması, 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nun 22’nci maddesinde "... vergiden borçlu olduğu pasaport vermeye yetkili makamlara bildirilenlere pasaport veya seyahat vesikası verilmez." şeklinde düzenlenmişti. Anayasa Mahkemesi, “vergiden borçlu olduğu pasaport vermeye yetkili makamlara bildirilenlere” ibaresini Anayasa’ya aykırı bulmuş ve iptal etmiştir (E.2007/4 K.2007/81 T.18.10.2007; Resmi Gazete’de yayımlanma tarihi 08.12.2007). İptal kararında, iptal hükmünün 6 ay sonra (08.06.2008 tarihinde) yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.

Öte yandan 6 Haziran 2008 tarihli mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 5766 sayılı Kanunun 5’nci maddesi ile 100.000 YTL ve üzeri teminatsız borçlar için “yurt dışı çıkış yasağı uygulaması” bu defa AATUHK’na eklenen 36/A maddesinde 06.06.2008 tarihinden geçerli olmak üzere yeniden düzenlenmiştir.

Konuyla ilgili olarak gerekli açıklamalar 29.06.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Seri:A 2 Sıra Nolu Tahsilat Genel Tebliği’nin “IV” numaralı bölümünde yapılmıştır. Söz konusu yasal değişiklik ve açıklamalar çerçevesinde, vergi borçlarında yurt dışı çıkış uygulaması aşağıda açıklanmıştır.

5766 sayılı Kanunun 5 inci maddesiyle 6183 sayılı Kanuna eklenen başlıklı 36/A maddesinde yurt dışı çıkış tahdidi konusu aşağıdaki gibidir.

"Yurt dışı çıkış tahdidi

Madde: 36/A- Devlete ait olup 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamına giren amme alacakları ile bunlara ait zam ve cezalarını ödeme emrinin tebliğ tarihini takip eden yedi gün içerisinde ödemeyen ya da bu Kanun hükümleri uyarınca hakkında bu alacaklar nedeniyle ihtiyati haciz kararı alınan amme borçlusunun yurt dışına çıkışı, alacaklı tahsil dairesinin talebi halinde ilgili makamlarca engellenir.

Yurt dışı çıkış tahdidi, yüzbin Yeni Türk Lirası ve üzerinde olan teminat altına alınmamış amme alacağı için uygulanır. Bakanlar Kurulu, bu tutarı on katına kadar artırmaya, yarısına kadar indirmeye ve yeniden kanuni tutarına getirmeye yetkilidir. 

Amme alacağına karşılık teminat alınması, alacağın tecil edilmesi, borçlunun aciz halinin tespit edilmesi, yargı mercilerince amme alacağının takibinin durdurulmasına karar verilmesi veya takibin kanunen durdurulması gereken diğer hallerde yurt dışı çıkış tahdidi, alacaklı tahsil dairesinin talebi üzerine ilgili makamlarca kaldırılır.

Amme borçlusu hakkında uygulanan yurt dışı çıkış tahdidi, hastalık, iş bağlantısı gibi hallerde alacaklı tahsil dairesinin uygun görmesi ve bildirimi üzerine ilgili makamlar tarafından kaldırılır. Bu fıkraya göre yurt dışı çıkış tahdidinin kaldırılmış olması yeniden tatbikine mani değildir.

Amme borçlusuyla birlikte amme alacağının ödenmesinden sorumlu olan ve bu Kanuna göre amme borçlusu sayılan kişiler hakkında da bu maddede yer alan esaslara göre yurt dışı çıkış tahdidi uygulanır.

Bu maddenin uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir."
 

2. YURT DIŞI ÇIKIŞ YASAĞININ UYGULANMASI

2.1.   Yurt dışı çıkış yasağı uygulamasının kapsamına giren kamu alacakları

06.06.2008 tarihinden itibaren geçerli olan 5766 sayılı Kanunun 5’nci maddesi ile düzenlenen yurt dışı çıkış yasağı uygulaması, amme alacaklarının tahsil güvenliğini sağlamak üzere 6183 sayılı Kanunun amme alacaklarının korunması ile ilgili hükümler arasında yeni bir müessese olarak düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararına konu olan düzenleme ise Pasaport Kanunu içinde yer almaktadır.

AATUHK’nun 36/A maddesi kapsamındaki yurt dışı çıkış yasağı, Devlete ait olup, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamına giren amme alacakları ile bu alacaklara ilişkin zam ve cezalar için uygulanabilecektir. 

Dolayısıyla, Devlete ait olmakla birlikte VUK ve Gümrük Kanunu kapsamında olmayan amme alacakları ile VUK veya AATUHK kapsamında takip edilmiş olsa bile il özel idareleri ve belediyelere ve diğer kamu kurumlarına ait amme alacakları için yurt dışı çıkış yasağı uygulanmayacaktır.  

2.2.   Yurt dışı çıkış yasağı kapsamındaki kişiler

Yurt dışı çıkış yasağı, 6183 sayılı Kanunun 36/A maddesi kapsamında borçları bulunan ve Kanunun 3 üncü maddesinde sayılan borçluların uyruğuna bakılmaksızın gerçek kişiler hakkında uygulanacaktır. Bu çerçevede borçlunun Türkiye Cumhuriyeti veya yabancı bir ülkenin vatandaşlığını taşıması yurt dışı çıkış yasağı uygulamasında önem taşımamaktadır.

6183 sayılı Kanunun 36/A maddesinde "Amme borçlusuyla birlikte amme alacağının ödenmesinden sorumlu olan ve bu Kanuna göre amme borçlusu sayılan kişiler hakkında da bu maddede yer alan esaslara göre yurt dışı çıkış tahdidi uygulanır." hükmüne yer verilmiştir. Bu hükme göre, tüzel kişilerin borçları nedeniyle bu kişilikleri temsile yetkili bulunan gerçek kişilere de yurt dışı çıkış yasağı uygulanabilecektir. Ancak kanuni temsilcilere yasak uygulamasını yapabilmek için öncelikle bu kişilere ödeme emri tebliğ edilmesi gerekmektedir. Ödeme emri tebliğ edilmeden tüzel kişilerin kanuni temsilcilerine yurt dışı çıkış yasağı konulamayacaktır.

Öte yandan, amme borçlusundan aranılan alacağın ödenmesinden sorumlu olan diğer amme borçluları hakkında da yurt dışı çıkış yasağı ödeme emri tebliği esasına bağlı olarak uygulanabilecektir.

2.3.   Yurt dışı çıkış yasağı uygulamasının koşulları

Yurt dışı çıkış yasağı uygulamasının koşulları aşağıdaki gibidir.

·        Devlete ait vadesi geçmiş bir amme alacağı bulunmalı (Devlete ait olan 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamında takip edilen amme alacakları ile bunlara ait zam ve cezalar uygulama kapsamındadır.) veya borçlu hakkında 6183 sayılı Kanunun 13’ncü maddesi uyarınca ihtiyati haciz kararı alınmış olmalıdır.

·        Borçluya veya yasak uygulanacak kişiye ödeme emri tebliğ edilmiş olmalı ve ödeme emri tebliğinden itibaren 7 gün geçtiği halde kamu borcu ödenmemiş olmalıdır (İhtiyati haciz uygulamasında ödeme emri tebliğ ve 7 gün beklenmesi koşulları zorunlu değildir.) Vadesinde ödenmemiş amme alacağı için borçluya ödeme emri tebliğ edilmeden yurt dışı çıkış yasağı uygulanması yasal değildir.

·        AATUHK’nun 36/A maddesinin 3’ncü fıkrasında[1] yazılı hallerden biri bulunmamalıdır.

·        Yurt dışı çıkış yasağı, alacaklı kamu idaresinin yazılı talebi üzerine konulmalıdır.

·        Amme alacağı tutarı en az 100.000,- YTL olmalıdır. (Bakanlar Kurulu bu tutarı 50.000 - 1.000.000 YTL arasında belirleme yetkisini haizdir.) (Yasak uygulamasında, kamu kurumuna olan toplam borç tutarı dikkate alınır. 100.000,- YTL altındaki borçlar için yurt dışı çıkış yasağı uygulanmaz. Kanunun 10 uncu maddesine göre borca karşılık teminat alınmışsa, yurt dışı çıkış yasağının teminatsız kalan amme alacağı tutarı dikkate alınarak uygulanması gerekmektedir.)

6183 sayılı Kanun hükümleri uyarınca hakkında ihtiyati haciz kararı alınmış olanlar hakkında da yurtdışı çıkış yasağı uygulanacaktır. Kanuni temsilci, ortak gibi amme borçlusuyla birlikte amme alacağının ödenmesinden sorumlu olan şahıslar hakkında da ihtiyati haciz kararı alınmış ise bu kişiler hakkında ödeme emri tebliğ edilip edilmediğine bakılmaksızın yurt dışı çıkış yasağı uygulanabilecektir.

2.4.   Yurt dışı çıkış yasağının uygulanma şekli

Tahsil dairelerinin[2] (vergi daireleri vb.) yurt dışı çıkış yasağı uygulanacak borçluları Emniyet Makamlarına bildirmesi üzerine bu makamlar tarafından yasak uygulanacaktır. Emniyet Makamlarına yapılacak bildirimlerde; borçlunun adı soyadı, T.C. kimlik numarası/vergi kimlik numarası, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba adı, nüfusa kayıtlı olduğu yer, iş ve ikametgah adresleri, borcun tutarı, yılı, türü ve vadesinin eksiksiz olarak yer alması zorunludur.

Tahsil dairelerince, yurt dışı çıkış yasağı konulmak üzere Emniyet Makamlarına isimleri bildirilen kişilere durum ayrıca bir yazı ile derhal bildirilecektir. Bu yazıda; borcun mahiyeti, yılı, tutarı, vadesi ve ne şekilde tasfiye olunabileceği, yurt dışı çıkış yasağının kaldırılabilmesi için ne gibi işlemler yapılması gerektiği açıkça belirtilmek suretiyle borçluların bu konuda bilgilendirilmeleri sağlanacaktır.

Hakkında yurt dışı çıkış yasağı konulan şahısların durumları tahsil dairelerince dikkatle izlenecek, bu yasağın konulmasına neden olan borcun ödenmesi, terkini, teminata bağlanması gibi yasağın konulma gerekçesini ortadan kaldıran durumlarda, keyfiyet derhal ilgili Emniyet Makamlarına bildirilmek suretiyle mükelleflerin oluşabilecek mağduriyetlerinin önlenmesi temin edilecektir.

 

3. YURT DIŞI ÇIKIŞ YASAĞININ KALDIRILMASI

3.1.   Yurt dışı çıkış yasağının yasal olarak kaldırılması gereken haller

Amme borçlusu hakkında uygulanan yurt dışı çıkış yasağı, hastalık, iş bağlantısı gibi hallerin alacaklı tahsil dairesi tarafından uygun bulunması halinde kaldırılır. Öte yandan amme borçlusu hakkında uygulanan yurt dışı çıkış yasağı aşağıdaki hallerin varlığı halinde, alacaklı tahsil dairesinin talebi üzerine ilgili makamlarca kaldırılır.

·        Borcun ödenmesi,

·        Amme alacağına karşılık teminat alınması,

·        Alacağın tecil edilmesi,

·        Borçlunun aciz halinin tespit edilmesi,

·        Yargı mercilerince amme alacağının takibinin durdurulmasına karar verilmesi,

·        Takibin kanunen durdurulması gereken diğer hallerin bulunması,

Yurt dışı çıkış yasağının kaldırılmasını gerektiren bu haller Kanun hükmünde açık olarak belirtilmiş olup, söz konusu hallerin varlığı halinde borçlu hakkında yurt dışı çıkış yasağı konulmayacak daha önce konulmuş tahditler de bu hallerin oluşması üzerine derhal kaldırılacaktır.     

Bu itibarla, tutarına bakılmaksızın 6183 sayılı Kanunun 75 inci maddesi uyarınca aciz halinde olduğu tespit edilen borçlulardan aranılan ve aciz fişine bağlanan amme alacakları için yurt dışı çıkış yasağı uygulanmayacaktır. Bunun yanı sıra, haklarında iflas kararı bulunan borçlular için de yurt dışı çıkış yasağı uygulanmayacaktır. Ancak, haklarında iflas kararı veya iflas erteleme kararı bulunan tüzel kişilerin borçlarından sorumlu olan kişiler hakkında şahsi iflas kararları olmadığı müddetçe söz konusu borçlar nedeniyle bu kişiler hakkında yurt dışı çıkış yasağı uygulanacaktır.

3.2.   Yurt dışı çıkış yasağının idare tarafından kaldırılması

Kanunun 36/A maddesinin dördüncü fıkrasında "Amme borçlusu hakkında uygulanan yurt dışı çıkış tahdidi, hastalık, iş bağlantısı gibi hallerde alacaklı tahsil dairesinin uygun görmesi ve bildirimi üzerine ilgili makamlar tarafından kaldırılır. Bu fıkraya göre yurt dışı çıkış tahdidinin kaldırılmış olması yeniden tatbikine mani değildir." hükmü yer almaktadır.

Bu hükme göre, yurt dışı çıkış yasağına muhatap olan borçluların hastalık, iş bağlantısı ve benzeri zaruri nedenlerden dolayı tahsil dairelerine yapacakları müracaat üzerine durumları tahsil dairesince değerlendirilecek ve borçluların karşılaştıkları olumsuz sonuçlarının önlenmesi açısından uygun görülmesi halinde tatbik edilen tahditler kaldırılabilecektir.

Bu durumda olan borçluların talepleri, tahsil dairesi yöneticisi başkanlığında (vergi dairesi yetkisini haiz olarak kurulan ve faaliyete geçen vergi dairesi başkanlıklarında vergi dairesi başkanı, yetki devri halinde ilgili grup müdürü/müdür, vergi dairesi müdürlüklerinde vergi dairesi müdürleri, malmüdürlüklerinde malmüdürleri) ilgili bölüm (vergilendirme ve tahsilat/kovuşturma) yöneticileriyle birlikte değerlendirilecektir.

Bu değerlendirmede, borçlunun öteden beri borç ödeme konusunda iyi niyetli olup olmadığı hususu da dikkate alınarak,

·        Yurt dışı çıkış yasağı uygulamasının, borçlunun ileride doğabilecek borç ödeme kabiliyetini olumsuz etkileyebileceği veya tedavi olanaklarını kaybetmesine neden olabileceği,

·        Yurt dışına çıkışın amme alacağının takip ve tahsilini olumsuz etkilemeyeceği,

kanaatine varılması halinde, borca yetecek tutarda teminat gösterilmese dahi borçluların içinde bulundukları bu tür durumlar nedeniyle yurt dışına çıkışlarına izin verilebilecektir.

Bu şekilde yurt dışı çıkış yasağının kaldırılmış olması yeniden tatbikine engel teşkil etmemektedir.

Yurt dışı çıkış yasağının, tüzel kişilikten tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme borçlarından dolayı sorumlu tutulan birden fazla kanuni temsilcisi hakkında uygulanmış olması halinde, yasağın kaldırılması için yukarıda belirtilen gerekçelerle yapılacak taleplerin de aynı şekilde değerlendirilmesi, ancak en az bir kanuni temsilci hakkında bu yasağın devam ettirilmesi gerekmektedir.

Ancak, tüzel kişiliğin kanuni temsil yetkisinin bir kişiye verilmiş olması halinde, söz konusu kişi hakkında yasağın kaldırılmasına yönelik talebin de yukarıda yapılan açıklamalara göre değerlendirilmesi ve uygun görülmesi halinde yasağın kaldırılması gerekmektedir.

3.3.   Yurt dışı çıkış yasağının mahkemeler tarafından kaldırılması

Anayasa’nın 125’nci maddesi uyarınca idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabidir. Bu çerçevede, borçlu veya kanuni temsilciler nezdinde uygulanan yurt dışı çıkış yasakları idare mahkemeler tarafından kaldırılabilecektir. Mahkemelerin yurt dışı çıkış yasağının iptali yönünde bir karar vermesi halinde yurt dışı çıkış yasağı uygulayan idare tarafından kaldırılır.

 

4. SONUÇ

Vergi borcu bulunanlara dönük yurt dışına çıkış yasağı uygulamasını içeren 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nun 22’nci maddesi Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Ancak iptal kararının yürürlüğe girmesinin hemen öncesinde 6183 sayılı AATUHK’na 5766 sayılı Kanunla eklenen ve 06.06.2008 tarihinde yürürlüğe giren 36/A maddesi ile vergi borcu bulunanlara dönük yurt dışına çıkış uygulaması yeni bir yasal dayanağa kavuşmuştur. Öte yandan 5766 sayılı Kanunun 16’ncı maddesi ile Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen “vergiden borçlu olduğu pasaport vermeye yetkili makamlara bildirilenlere” ibaresinin madde metninden çıkarılmış olmasına rağmen, Pasaport Kanunu’nun 22’nci maddesinin[3] vergi borcuyla ilgili düzenleme dışındaki kısımları hâlâ yürürlüktedir.
 
 

NOT: Yeni düzenlemelere bağlı olarak, Gümrük Müsteşarlığı’nca yurt dışı çıkış tahdidi konusuna ilişkin olarak 28.8.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği ile 23.6.2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği de, 3.7.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 3 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği ile yürürlükten kaldırılmıştır.

 

 

---

 

DİPNOTLAR

[1] 6183 sayılı Kanunun 36/A maddesinin 3’ncü fıkrası aşağıdaki gibidir.

“Amme alacağına karşılık teminat alınması, alacağın tecil edilmesi, borçlunun aciz halinin tespit edilmesi, yargı mercilerince amme alacağının takibinin durdurulmasına karar verilmesi veya takibin kanunen durdurulması gereken diğer hallerde yurt dışı çıkış tahdidi, alacaklı tahsil dairesinin talebi üzerine ilgili makamlarca kaldırılır.”

 

[2] Tahsil dairesi terimi, Alacaklı amme idaresinin bu kanunu tatbik etmekle vazifeli dairesini, servisini, memur veya memurlarını ifade eder. (6183 sayılı AATUHK md.3)

 

[3] Pasaport Kanunu’nun 22’nci maddesi hükmü aşağıdaki gibidir.

“PASAPORT VEYA VESİKA VERİLMESİ YASAK OLAN HALLER:

    Madde 22 - (Değişik madde: 28/05/1988 - 3463/3. md.)  Yurt dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara, memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere, vergiden borçlu olduğu pasaport vermeye yetkili makamlara bildirilenlere (İptal ibare: Anayasa Mah.nin 08/11/2007 tarihli ve E. 2007/4, K. 2007/81 sayılı Kararı ile.)  pasaport veya seyahat vesikası verilmez. Ancak, yabancı memleketlere gitmeleri mahkemelerce yasaklananlar dışında kalanlara, zaruri hallerde İçişleri Bakanının teklifi ve Başbakanın onayı ile pasaport veya pasaport yerine geçen seyahat vesikası verilebilir.

    Bu durumda olanların açık kimlikleri (adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba adı ile nüfusa kayıtlı olduğu yer) ve tahdit sebebi, ilgili daireler tarafından mahallin polis makamlarına bildirilir.

    İlgili polis makamları da bu bilgileri alır almaz bağlı bulunduğu il emniyet müdürlüğü kanalıyla en seri haberleşme aracıyla yazılı olarak hudut kapısı bulunan emniyet müdürlüklerine, şahsın nüfusa kayıtlı olduğu il emniyet müdürlüğüne ve Emniyet Genel Müdürlüğüne bildirir.

    Bunların yurt dışına çıkışları engellenir ve kendilerine pasaport veya vesika verilmez, verilmişse geri alınır.

    Birinci fıkrada yazılı makamlar tarafından pasaport verilmesi veya yurt dışına çıkması yasaklananlarla, yurt dışında kalmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu tespit edilenlerin süreleri dolan pasaportları yenilenmez, kendilerine Türkiye'ye dönmeleri için seyahat vesikası verilir.

    Pasaport veya pasaport yerine geçen vesikaları kaybedenlerden, bunu haklı bir sebebe dayandıramayanlarla bulundukları ülkelerden sınır dışı edilmiş olanlara, bu ülkelerden çıkarılış sebepleri gözönünde tutularak pasaport veya vesika verilmeyebilir.”

 

22.04.2008

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.