Eski Baş Hesap Uzmanı Mesut KOYUNCU - Ücretlilerde vergi iadesi kalkıyor

Ücretlilerde vergi iadesiyle ilk tanışıklığım Maliye Okulu günlerime dayanıyor. Katma Değer Vergisi Kanunu yürürlüğe girmiş, verginin yerleşmesi, tabanının oluşması ve her şeyden önemlisi kayıtdışılığın makul ölçülere indirilmesi adına, ücretlileri, hatta o dönemlerde belge toplamak ve bildirimde bulunmak açısından emeklileri de kapsayacak şekilde, vergi iadesi uygulaması başlamıştı.

Sistem güzel işliyordu. Katma değer vergisi genel oranı yüzde 10'du. Düşük gelir seviyesindeki ücretliler ve emekliler, belli bir tutara kadar bu oran üzerinden iade alıyorlardı. Hal böyle olunca, ödediği katma değer vergisi kadar ya da onu yaklaşan tutarda vergi iadesi alacağını bilen ücretli fişini alıyor ve fiş veren mükellefin, mükellefiyet cinsine göre gelir ve kurumlar vergisi matrahının gerçeği yansıtmasına katkı sağlıyordu.

Kuşkusuz o günlerde de sistemde eksiklikler, özellikle siyasi iradenin oy kaygısından kaynaklanna sapmalar mevcuttu. Örneğin tarım kesiminin önemli bir kısmı, neredeyse tamamı, beyan üzerinden alınan vergilerin dışında bırakılmıştı. Hâlâ da öyle. Basit usulde vergileme yönteminden önce yürürlükte olan götürü usulde vergileme, belge düzeninde dolayısıyla gelir üzerinden alınan vergilerin gerçek gelirleri kavramasında önemli ölçüde kan kaybına neden oluyordu. Götürü usulde vergileme yerine yürürlüğe konulan basit usulde vergilemede sistemin, adı değişse de kan kaybını engellediğini söylemek mümkün değildir.

O günlerde sistemde aksaklıklar olmasına rağmen, toplanan vergilerden öte, bir şeyler olmaya, değişmeye başlamıştı. Vergi, belge düzeni, fiş, fatura ülkenin gündeminde birçok magazin haberinden daha fazla yer alıyordu. Fiş, fatura üzerine espriler üretiliyor, yaygın yoğun denetimler yer yer can yakıyor, adı üzerinde denetimler yaygın olduğu için mağdur olan mükellefler, vergiyi, vergi uygulamalarını ciddiye almaya başlıyorlardı.

Bir sistem hakkında, bu sistemin olumlu ve olumsuz yönleri üzerine yorum yapabilmenin en doğru yolu, o sistemin hangi amaçla getirildiğinin bilinmesi ve bu amaca hizmet edip etmediğinin sorgulanmasıdır.

Çalışanlarda (ve emeklilerde) vergi iadesi uygulaması, kayıtdışılığın azaltılması, vergiye ve belge düzenine karşı bilinç oluşturulması ve oturtulması adına yürürlüğe konulmuştur. Ancak ilerleyen dönemlerde vergi iadesi uygulaması hep bir bütçe gider kapısı olarak görülmüş, bu doğrultuda ödenen vergi iadesini azaltıcı düzenlemelere gidilmiş, son tahlilde de tamamen kaldırılması gündeme gelmiştir.

Bu süreçte, öncelikle bazı mal ve hizmetler iade kapsamından çıkartılmış, katma değer vergisi oranları artırılırken iade oranı sabit kalmış hatta düşürülmüş, emeklilerin fiş toplaması uygulaması kaldırılmış (kaldı ki emekliler hem vakit olarak bu uygulamaya katkı sağlayabilirler, hem de yaşları gereği vergi bilincinin oluşmasında topluma örnek olma misyonunu üstlenebilirlerdi), aylık iade uygulamasından yıllık bazda farklı bir sisteme dönülmüştür. Konuluşundaki amaçtan iyice uzaklaşan sistem, son olarak tamamen kaldırılmak istenmektedir.

İşlemeyen, daha doğrusu işlemez hale getirilen bir sistemde ısrar etmek doğru değildir. Ancak, öğrenciler yeteri kadar eğitilemiyor diye okulları kapatmanın da anlamı yoktur. Hatta okulları çok masraflılar, bütçeye gider yüklüyorlar diye kapatmaya çalışmanın hiç anlamı yoktur. Önemli olan okulları öğrencileri en iyi şekilde çalışacak şekilde organize etmektir. Bu konuda, kısa veya uzun vadede getirisi götürüsünden fazla ise, masrafı düşürmek de, gelecekteki artı değerden mahrum kalmaktan başka bir şey değildir.

Ücretlilerde vergi iadesinin kaldırılması, daha amiyane bir tabirle çalışanları fiş toplamaya itecek güdünün ortadan kalkması, her şeyden öte kayıtdışılığı artıracaktır. Düşünce, zaten kayıtdışılık da bugünkünden fazla olmaz, biz şu anki kayıtdışılık oranına da razıyız şeklindeyse, denilecek fazla söz yoktur. Ancak, hedef kayıtdışılığı önlemekse, ki öyle olduğundan eminim, yerine belge toplayı teşvik edecek veya zorlayacak bir sistem ortaya koymadan, vergi iadesi uygulamasına son vermek, asla hedefe hizmet etmeyecek, hatta hedefe ulaşmaya set çekecektir.

Madem ki bu sistem kaldırılıyor, yerine 18 yaşını doldurmuş herkesin beyanname vermesi ve bu beyannamede yıllık gelirlerini, harcamalarını (kuşkusuz belge ibrazıyla) tasarruf ve borçlanmalarını beyan etmesi uygulaması veya benzeri bir sistem getirilmelidir.

Böyle bir sistem geçmişte uygulanan servet beyanı, harcama ve tasarruflardan yola çıkarak vergi incelemesi uygulaması gibi, vergi toplayayım derken ekonomiyi krize sürüklemek anlamına gelir, eleştirisi ileri sürülebilir.

Doğrudur. Geçmişte buna benzer uygulamaların, ekonomik krizlere, yurtdışına sermaye kaçına neden olduğu bir gerçektir. Ancak unutulmamalıdır ki, yine geçmişte bu tür sitemler krize neden olduğunda derhal terkedilmiş, asla diretilmemiştir.

Vergi, her ne kadar devletin hükümranlık hakkı olsa da, bir toplumsal uzlaşma müessesidir. Zaten vergi üzerinde toplumsal uzlaşma yoksa ya kayıtdışılık olabildiğince yüksektir ya da vergi ancak askeri yöntemlerle toplanabilir.

Kaldırılması düşünülen vergi iadesi yerine getirilecek sistem sivil toplum örgütleriyle uzlaşarak geliştirilebilirse, yapay krizlere direnmek, kararlılıkla sistemin arkasında durmak mümkün olacaktır.

Ben böyle bir sistem kurulmadıkça, vergi iadesi sisteminin kaldırılmasının kayıtdışılığı körükleyeceğinden eminim. Ancak mevcut sistemi bu haliyle uygulamak da, yıllar itibariyle sistemde yaratılan kan kayıpları nedeniyle, konuluş amacını yerine getirmekten uzaktır. Sistem, amaca ulaşmak adına yeniden yapılandırılmalıdır. Sistemi kaldırmak çözüm değildir.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 26.12.2006)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.