Dr. Veysi SEVİĞ - Kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim) projesi

Başbakanlık tarafından yayımlanan 2006/28 sayılı genelgede de ifade edildiği üzere "Dünyada, özellikle belge düzeninin ve kontrol mekanizmasının yeterince gelişmemiş olduğu ülkelerde, kayıtdışı ekonominin toplam ekonomi içersinde büyük bir yer işgal ettiği bilinmektedir." Bu nedenle "genel ekonomik dengeler, işsizlik ve toplumsal duyarlılıklar, yabancı kaçak işçi çalıştırılmasının ve kayıtdışı istihdamın önlenmesi amacıyla planlı, koordineli, etkin, sürekli ve tüm kesimlerin katıldığı çalışmaları zorunlu kılmaktadır." (4 Ekim 2006 gün ve 26309 sayılı Resmi Gazete)

Ülkemizde resmi olarak kayıtdışılıkla mücadele söz konusu genelge ile birlikte kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim) projesiyle başlatılmış bulunmaktadır. Bu bağlamda da "ülkemizde de kayıtdışı istihdamla mücadele için öncelikle mükellefleri kayıtdışılığa iten nedenlerin belirlenmesi; bu amaçla toplumsal uzlaşma ve hareket birlikteliğinin sağlanması ve buna uygun politikaların karma olarak uygulanması" öngörülmüş bulunmaktadır.

Kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim) projesi Türkiye'de kayıtdışı istihdama ve yabancı kaçak işçi istihdamına neden olan faktörlerin ortadan kaldırılarak kayıtlı istihdama geçişe katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Projede; kayıtdışı ekonominin en önemli nedenleri dört ana başlık altında toplanmıştır. Buna göre kayıtdışılığı artıran;

. Mali ve ekonomik nedenler; enflasyon, gelir dağılımının dengesizliği ve yoksulluk, vergi yapısı ve vergi oranlarının yüksekliği, defter tutma hadleri,

. Hukuki nedenler; yasaların basit ve açık olmaması, sık değişikliğe uğraması, cezaların caydırıcı olmaması, takip edilmeyen kamu alacakları, hukuki boşluklar, istisna ve muafiyetler ve vatandaşların yasalara güveninin azalması,

. İdari nedenler; vergi idaresinin organik yapısı, teknik yapı, personel yapısı ve denetim mekanizması,

. Sosyal nedenler; vergi ahlakı, mükellef psikolojisi ve tarihsel neden, olarak belirlenmiş bulunmaktadır.

Oysa kanımızca bu nedenlere eklenmesi gereken bir başka neden daha vardır.

Ülkemizde kayıtdışılığı körükleyen ve hatta korunmasını sağlayan en önemli neden siyasi nüfuz ve yolsuzluktur.

Bu durum her nedense gözardı edilmektedir.

Dolayısıyla örnekleri her geçen gün artan bu olgunun göz ardı edilerek yola çıkılması ve bir mücadele projesinin uygulamaya konulması başlangıçta mücadelenin başarısız olacağını kabullenmek demektir.

Kadim projesinde "kayıtdışı ekonomi kavramı ana başlık olarak ele alındığından bu genel kavramın en ağırlıklı alt başlığının kayıtdışı istihdam olduğu görülmektedir" denilmektedir.

Bu bağlamda "kayıtdışında üretilen mal ve hizmetler büyük ölçüde kayıtdışı çalışanlar veya kayıtdışı çalıştırılan işçilerle üretilmektedir."

Kayıtdışı ekonominin çalışma hayatına yansıyan yüzü, kayıtdışı istihdamdır. Kayıtdışı istihdam; kendi adına ya da bağımlı çalışanların çalışmalarını ve/veya elde ettikleri ücret ve kazançların ilgili kurum veya kuruluşlarına (Vergi dairesi, sosyal güvenlik kurumları vb.) hiç bildirilmemesi ya da gün veya ücret olarak eksik bildirilmesini ifade eder.

Kayıtdışı çalışma gayri resmi sektörlerde ortaya çıkabileceği gibi resmi sektörlerde de ortaya çıkabilmektedir."

Yukarıdaki ifadeler kadim projesinden aynen alınmıştır. Projede ülkemizde "gayri resmi" bir sektörün varlığından bahis edilmektedir. Kanımızca bu ifade tarzının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.

Ülkemizde var olan yolsuzluk ve çıkar sağlamaya yönelik örgütlenmelerin faaliyetleri her geçen gün artmaktadır. Bu gibi örgütlenmeler içerisinde zaman zaman kamu görevlilerinin de yer aldığı, basına yansıyan bilgilerden anlaşılmaktadır. Bu örgütlerin sağladıkları ve paylaştıkları gelirler hangi faaliyet alanları ile ilgilidir ve nasıl oluşmaktadır? Bu sorunun yanıtı aranmadan kayıtdışılık ile mücadele etmek pek kolay olamayacaktır.

Gerçekte; projede Türkiye'de yasal yollardan veya kaçak olarak yaşayan yabancılar içinde işçilik dışı işlerle ticaret, kaçakçılık, uyuşturucu pazarlama gibi alanlarda çalışanların varlığı kabullenilmektedir.

Bu kişilerin ülkemizde çalışmalarına ortam hazırlayanların belirlenmesi bu bağlamda ayrı bir önem arzetmektedir.

Günümüzde yabancıların çalışma alanlarına göre pazarlamasını yapan ve kayıtdışı faaliyet gösteren örgütlerin (uygulamada şirket olarak tanımlanmaktadır) varlığı bilinmektedir. Bu kuruluşlarla mücadele edilmemekte veyahut da edilememektedir.

Diğer yandan kadim projesine göre "çalışanların eğitim seviyesinin düşüklüğü, kayıtlı çalışma ile ilgili bilgi eksikliği, kayıtdışı istihdamı yaratan en önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Özellikle eğitim seviyesinin düşük olduğu ülkemizde işgücünün bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır."

Gerçekte; projede ifade edildiği üzere "kayıtdışı çalışan işçilerin kaçak çalıştıklarını Sosyal Sigortalar Kurumu'na ihbar etme oranı da oldukça düşüktür."

Ülkemizde kayıtdışı çalıştığını Sosyal Sigortalar Kurumu'na ihbar eden çalışanların karşılaştıkları sorunlar acaba bu tespit yapılırken dikkate alınmış mıdır?

Ülkemizde böyle bir durumu ihbar eden bir çalışan adeta işsizliğe mahkum edilmektedir.

Kadim projesi ile "kayıtdışı istihdam"la mücadele resmi olarak başlatılmış bulunmaktadır. Ancak bu projenin başarılı olabilmesi için gerçekte öncelikle olayın ciddi olarak denetim altına alınması ve bu bağlamda da mevcut yasal düzenlemelerde bazı değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Bu değişikliklerde yer alması gereken unsurların başında çalışan üzerinden kamuya aktarılan payların maliyetini düşürmek gelmektedir. Ayrıca işyerinde çalışan işçi sayısı esas alınarak belli sayılardan fazla eleman çalıştıran yerlerde ödenmesi öngörülen prim ve vergi oranlarında indirim yapılması suretiyle kayıtdışı istihdamın kayıt altına alınması söz konusu olabilir.

Ancak; ülkemizde siyasi nüfuzun ve yolsuzluğun yaratmış bulunduğu kayıtdışılığın varlığı ve yarattığı ekonomik güç göz ardı edildiği sürece bu tür projelerin kağıt üzerinde kalacağını da kanımızca önceden kabullenmek gerekecektir.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 28.11.2006)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.