Dr. Veysi SEVİĞ - Bilançonun Dayanağı Envanter ve Bir Yargı Kararı

Vergi Usul Yasası'nın 192'nci maddesinde yer alan tanımlamadan anlaşılacağı üzere "bilanço, envanterde gösterilen kıymetlerin tasnifli ve karşılıklı olarak değerleri itibariyle tertiplenmiş hülasasadır (özetidir)." Bu tanımlamadan da anlaşılacağı üzere bilançonun envanter esas alınarak düzenlenmesi gerekmektedir.

Aynı yasanın 186'ncı maddesindeki tanıma göre envanter çıkarmak; bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle hem kesin bir şekilde ve hem de ayrıntılı olarak saptamaktır.

Ticari kazancın bilanço esasına göre tespitinde, Vergi Usul Yasası'nın 192 ve Gelir Vergisi Yasası'nın 38'inci maddeleri; işletme hesabı esasına göre tespitinde ise Vergi Usul Yasası'nın 196'ncı maddesinin birinci fıkrasına bağlı (B-2) alt bendi ile Gelir Vergisi Yasası'nın 39'uncu maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, hesap dönemi sonunda çıkarılan envanterdeki emtia mevcudunun değeri, vergilendirilmesi gereken kazancı doğrudan etkilemektedir.

Gerçekte; Gelir Vergisi Yasası'nın 38'inci maddesinde de ifade edildiği üzere "bilanço esasına göre ticari kazanç, teşebbüsteki özsermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müsbet farktır. Bu farkkın saptanabilmesi için öncelikle dönem başı özsermayesi ile dönem sonu özsermayesinin hesaplanmış olması gerekmektedir.

Özsermaye ise "Aktif toplamı ile borçlar arasındaki farktır. "Bu bağlamda da bilançonun aktifinde yer alan varlıkların tespiti için envanter yapılması zorunluluğu vardır.

Bir başka açıdan gerek bilanço esasına göre defter tutanların ve gerekse emtia üzerine iş yapan işletme hesabı esasına göre defter tutanların çıkarması zorunlu emtia envanterinin, yukarıda değinilen 186'ncı maddedeki düzenlemeden dolayı, kesin olması ve emtia cins ve miktarına ilişkin ayrıntılı bilgiyi içermesi gerekmektedir.

Özellikle emtia envanterine dahil edilen kıymetlerden bir veya bir kaçında cins veya miktar bakımından noksanlık saptanması, ilgililerin dönem kazançlarının gerçeğe uygun belirlenmediğine ilişkin delil bulunduğunu gösterir.

Envanterde saptanan bu noksanlığın yükümlüler tarafından hukuken geçerli nedenlerle açıklanabilmesi gerekir. Bu yolda yeterli açıklama yapılmaması, noksanlık matraha alınmak suretiyle ilgilinin re'sen vergilendirilmesini gerektirir.

Yapılan denetimler sırasında, sondaj yoluyla birkaç emtiada noksanlık bulunması halinde, re'sen vergilendirme yapılması, yasal düzenleme gereği zorunlu olmaktadır.

Konuya ilişkin olarak Danıştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu tarafından verilen bir karara göre de "gerek bilanço esasına göre defter tutanların ve gerekse emtia üzerine iş yapan işletme hesabı esasına göre defter tutanların çıkarması zorunlu olan emtia envanterinin, düzenlemeden dolayı, kesin olması ve emtia cins ve miktarına ilişkin ayrıntılı bilgiyi içermesi gerektiğinden, emtia envanterine dahil edilen kıymetlerden bir veya bir kaçında cins veya miktar bakımından noksanlık saptanması, ilgililerin dönem kazançlarının gerçeğe uygun belirlenmediğine ilişkin delil bulunduğunu gösterir. Envanterden saptanan bu noksanlığın, yükümlüler tarafından hukuken geçerli nedenlerle açıklanabilmesi gerekir. Bu yolda yeterli açıklama yapılamaması, noksanlık matraha alınmak suretiyle ilgilinin re'sen vergilendirilmesini gerektirir. Bu nedenle, sondaj yöntemiyle birkaç emtiada noksanlık bulunması halinde, re'sen vergilendirme yapılamıyacağının kabulü hukuka uygun düşmemektedir. (Danıştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu E.No: 2005/71, K.No: 2005/155), (x)

Danıştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu'nun vermiş olduğu karar doğrultusunda envartere dayanmadan düzenlenen bilançolar üzerinden geriye yönelik olarak dönem başı envanterinin tesbiti için yapılacak çalışma sonucunda ortaya çıkan farklar re'sen takdiri gerektiren bir vergisel olay olarak dikkate alınmaktadır. Kaldı ki Vergi Usul Yasası'nın 134'üncü maddesi uyarınca "incelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de (incelenmesine) teşmil edilebilir." Bu bağlamda inceleme elemanları incelemenin başlangıcında işletmede yapacakları fiili envanterle, dönem başı envanterinin doğruluğunu tespit edebilirler.

(x) Legal Mali Hukuk Dergisi Kasım 2006, Sf: 2765-2768

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 24.11.2006)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.