Mustafa KURUCA
Sigorta Başmüfettişi İstanbul Sigorta Müdürü

HAFTA TATİLİ VE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Tarih: 05.12.2006

I. GİRİŞ

Başta anayasamız olmak üzere çalışma yaşamını düzenleyen kanun, tüzük ve yönetmelikler çalışanların dinlenme haklarını güvence altına almıştır. Kuşkusuz bunlarda en önemlisi olarak görebileceğimiz “Hafta Tatili Hakkı ve Hafta Tatili Ücreti” de yasalar ile düzenlenerek koruma altına alınmıştır.

4857 sayılı iş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde esasen hafta tatilinde çalıştırmak yasaktır. Yani, asıl olan işçinin hafta tatilinde dinlendirilmesidir. Ancak, iş yoğunluğu veya çeşitli nedenlerle hafta tatilinde çalışan işçilere, normal ücretine ilave olarak her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle hesaplanacaktır (Kurt, 2006: 358).

Bu yazımızda “hafta tatili hakkı” ile “hafta tatili ücretinin” uygulanması ile uygulamada karşılaşılan sorunlara ışık tutmaya çalışacağız.
 

II. HAFTA TATİLİ HAKKI

Hafta tatili hakkı ile bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esaslar 02.01.1924 tarih ve 394 sayılı “Hafta Tatili Hakkında Kanun’da”(Resmi, 21.01.1924) düzenlenmiştir. Söz konusu Kanunun birinci maddesinde, nüfusu on bin veya on binden fazla olan şehirlerde bulunan bütün işyerlerinin haftada bir gün tatili yapmaları mecburi tutulmuştur. Anılan Kanunun ikinci maddesinde ise, resmi daireler dahil tüm işyerlerinde işçilerin haftada altı günden fazla çalıştırılması yasak edilmiştir.

Hafta Tatili Hakkında Kanun, sadece sanayi dışında kalan işlerden, tarım, avcılık, balıkçılık, ormancılık ve benzeri işlerdeki çalışmaları kapsam dışında bırakmıştır. Sayılan işler dışındaki tüm işyerlerinde söz konusu kanun uygulanmak durumundadır (m3).

Nüfusu on binden az olan şehir ve kasabalarda bu Kanun hükümlerinin tatbiki belediye meclislerinin kararlarına bağlıdır (m 12).5

Hafta tatili deyiminden genel olarak “pazar gününü” anlamaktayız. Zira Ulusal Bayram ve Genel Tatiller

Hakkında 2429 sayılı Kanuna göre, işçilere normal olarak pazar günü hafta tatili yaptırılır (Resmi, 19.03.1981).

Genel kural hafta tatilinin “pazar günü” olması iken çalışma yaşamının koşullarına bağlı olarak pazar günü çalışma yapılan işyerlerinde çalışan işçilere sair günlerde hafta tatili yaptırılabileceğini kabul etmek gerekir. Nitekim, sağlık sektörü gibi bazı işyerlerinde hayatın olağan akışı gereği haftanın yedi günü sürekli çalışma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu nedenle 394 sayılı Hafta Tatili Hakkındaki Kanunda hastane, eczane, vapur, tramvay, su, elektrik, gaz, telefon, matbaa, günlük gazete bayileri, müzeler, tiyatrolar, oteller, lokantalar, spor, konser salonları ve turistlik eşya satan ticarethaneler gibi işyerlerinin pazar günleri de açık tutulmasına imkan tanınmıştır. Ancak, kanundaki istisnalar dolayısıyla pazar günleri açık olan işyerlerinde çalışan işçilere münavebeli olarak haftada bir gün tatil yaptırılması gerekir (m 4 ve 5).

Öte yandan pazar günleri tatil edilen işyerlerinde zorunlu olarak bekçilik ve kapıcılık gibi zorunlu hizmetlerde çalıştırılan işçilere haftanın diğer bir günüde dinlenme yaptırılma zorunluluğu vardır (m 6).

Hafta Tatili Hakkında Kanuna aykırı hareket edenlere idari para cezası uygulanması Kanunun 10’uncu maddesiyle

hüküm altına alınmıştır. Buna göre, kanuna muhalefet eden işyeri sahiplerine veya mesul müdürlerine seksen yedi YTL idari para cezası uygulanır.
 

III. İŞ KANUNU’NDA HAFTA TATİLİ

Hafta tatili ve uygulaması ile ilgili benzer bir düzenlemeye 4857 sayılı iş Kanunu’nda da yer verilmiştir. İş Kanunu’nda Hafta Tatili Kanunu’nda olduğu gibi hafta tatili nüfusu on bin ve üzerinde olan şehir ve kasabalar için sınırlanmamıştır. iş Kanunu’nun “Hafta Tatili Ücretini” düzenleyen 46’ıncı maddesinin birinci fıkrasında, iş Kanunu  kapsamına giren işyerlerinde genel olarak haftada 45 saat çalışmış olmak koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi

içinde kesintisiz olarak en az yirmi dört saat dinleme verileceği hükme bağlanmıştır.

A.Hafta Tatiline Hak Kazanma Koşulları

Bilindiği gibi, 1475 sayılı mülga iş Kanunu’nun* Hafta Tatili Ücretini düzenleyen 41’inci maddesine göre, * 1475 sayılı Kanun 22.05.2003 kabul tarihli, 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı R.G.de yayımlanan 4857 sayılı Kanunun 120. maddesi ile, 1475 sayılı iş Kanunu 14 üncü maddesi hariç yürürlükten kaldırılmıştır.

İşçinin hafta tatili ücretine hak kazanabilmesi için, haftanın tatilden önceki 6 iş gününde bu kanunun günlük iş sürelerine uygun olarak çalışmış olması gerekmekteydi.

Halen yürürlükte bulunan 4857 sayı lı iş Kanunu’nun 46’ıncı maddesinde ise; “bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63’üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.”

hükmü bulunmaktadır. Genel olarak baktığımızda her iki kanunda da haftalık 45 saat çalışma şartına bağlı olarak işçilere haftada bir gün dinleme (hafta tatili) verilmesi zorunlu tutulmuştur.
Ancak, 4857 sayılı iş Kanunu ile esnek çalışma anlayışı benimsendiği için, haftalık 45 saat çalışma süresi haftanın günlerine eşit olarak bölünmeden de tamamlanmak şartıyla, haftada bir gün dinlenme imkanı tanınmıştır(Centel, 2006). Başka bir anlatımla, haftalık 45 saatlik çalışma süresinin haftanın günlerine eşit olarak bölmek yerine, 4857 sayılı Kanunun 63’üncü maddesinde belirtilen iş günlerinde çalışmış olmak ölçütü getirilmiştir. iş Kanunun 63’üncü maddesinde çalışma süresi genel bakımdan 45 saat olarak belirlenmiştir. Eğer iş sözleşmesinde aksi  kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

İş sözleşmesini düzenleyen tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz.

Kanunda öngörülen bu “denkleştirme süresi” toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. Yani toplu iş sözleşmesiyle, işçinin dört aylık süre içinde haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresi olan 45 saati aşamamalıdır.

B. Hafta Tatili Ücreti

Hafta Tatili Ücreti Konusu 4857 sayı lı iş Kanunu’nda düzenlenmiştir. Yukarıda açıkladığımız üzere, iş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce çalışmış olmaları koşuluyla yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.

Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam işçiye tam olarak ödenir (m 46/II).

İşçinin hafta tatili ücretini hak ede bilmesi için bir hafta içinde 45 saatlik çalışma süresini tamamlaması gerekir.

Esnek çalışma uygulaması çerçevesinde Kanunun 63’üncü maddesinde belirtildiği şekliyle iki aylık bir süre içinde ortalama haftalık çalışma süresini ve günlük 11 saatlik çalışma süresini aşmamak kaydıyla, hafta tatilinden önceki çalışmaların tamamlanmasıyla kesintisiz en az yirmi dört saatlik hafta tatili verilir. Çalışılmayan bu hafta tatili günü için işçiye bir günlük ücreti karşılığında ödeme yapılır.

Hafta tatilinden istisna edilmesi nedeniyle pazar günleri çalıştırılan ve haftanın diğer bir günü dinlenme yaptırılan işçiye pazar günü çalışması nedeniyle ödenecek ücret konusu uygulamada tartışma yaratmaktadır.

Yargıtay’a göre, hafta tatili istisnası olan işyerlerinde pazar günü çalıştırılan ve hafta tatilini haftanın diğer bir gününde kullanan işçiye, pazar günü çalışması nedeniyle bir gündelik tutarında ücret ödenmesi gerekmektedir(Çelik, 2006: 333).

C. Cumartesi Günü Çalışma  

İş Kanunu haftalık çalışma süresini 45 saat olarak belirlemiştir. Söz konusu 45 saatlik çalışma süresi haftanın günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanabilir. İşyerinde cumartesi günü çalışması var ve haftalık çalışma süresi çalışma günlerine eşit bölünüyorsa her gün yedi buçuk saat çalışma yapılacaktır. Cumartesi günü tatil edilen iş yerlerinde ise, kalan beş iş gününde günlük çalışma süresi dokuz saat olacaktır.

İşyerinin çalışma uygulamasında cumartesi çalışması yapılmıyorsa, işçi, hafta içi beş günde günlük dokuz saat çalışarak 45 saatlik çalışma süresini tamamlar. Bu durumda işçiye hafta tatili olarak cumartesi ve pazar günü tatil yaptırılır. Eğer, işçi arada bir işçi cumartesi günü çalıştırılırsa fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. Zira, işçi normal haftalık çalışma süresini tamamladığı için iki gün dinlenmeye ve iki günlük ücrete hak kazanmıştır.

D. Çalışılmış Gibi Sayılan Haller

iş Kanunu, hafta tatiline hak kazanmak için gerekli olan tatil gününden önce çalışmış olma şartının gerçekleşmesindeki bu şart 63’üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmadır bazı günlerin çalışılmış gibi hesaba katılacağını hükme bağlamıştır.

Bu süreler 46’ıncı maddede şu şekilde sayılmıştır;

- Kanunun 66’ıcı maddesinde çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar,

- Günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,

-Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,

- Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,
 

Çalışılmış günler gibi hesaba katılır. Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanı n çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır (m 46/III).

Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.

Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde hafta tatili ücreti işverence işçiye ödenir.
 

IV.HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMA VE ÜCRETİ

Genel kural, işçinin haftalık 45 saat çalışması karşılığında bir günlük hafta tatili yapmasıdır. Çalışılmayan hafta tatili için işçiye bir günlük ücreti çalışmış gibi ödenir. Uygulamada sıklıkla, işçi normal haftalık çalışma süresini tamamlamasına rağmen, hak kazandı ğı hafta tatili gününde de çalıştırılır. işte bu gibi durumlarda işçiye ödenecek ücret miktarı önem kazanmaktadır.

Bir kere, işçi hafta tatilini hak ettiği için çalışmamış olsa dahi bir günlük ücretini alacaktır. ikinci olarak, haftalık dinlenme süresinde, yani hafta tatilinde çalıştığı için bir günlük ücret hak edecektir. Burada işçinin yapmış olduğu çalışma karşılığında bir günlük ücret ödenecektir. Üçüncü olarak, Kanunun 41’inci maddesinde, fazla çalışma  alinde, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli fazlası olacağı ifade edilmiştir. işçinin haftalık normal çalışma süresini tamamlamasından sonra hafta tatili gününde çalışması bir fazla çalışma olduğu için, o günkü çalışması nedeniyle ödenecek ücret yüzde elli artırılacaktır. Böylece, işçiye normal yevmiyesine ilave olarak yüzde elli daha fazla bir ödeme yapılacaktır.

Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere, hafta tatilinde çalışan işçiye bir hafta tatili ücreti, bir normal günlük  çalışma ücreti ve yarım ücret fazla çalışma olmak üzere toplam da yüzde 2.5 günlük ücret ödenecektir (Çelik, 2006: 333).

Konuyu örnekleme yolu ile açıklayacak olursak; günlük ücreti 50 YTL olan bir işçi haftalık normal çalışmasını tamamladıktan sonra hafta tatiline hak kazanmıştır. işçinin hafta tatili nedeniyle bir günlük (50-YTL) ücret alma hakkı doğmuştur. Söz konusu işçi hafta tatili gününde çalıştırılırsa bu çalışması karşılığında 50-YTL bir ücret daha hak edecektir. Üstelik, işçinin bu çalışması hafta tatilinde olduğu için yüzde elli zamlı olacak ve 25-YTL’de fazla çalışma ücreti alacaktı r. Sonuç olarak işçiye normal ücretine ilaveten 1,5 yevmiye (yani toplam 125 YTL) ödenmesi gerekir. Ancak, bu tutarın 50.-YTL kısmının zaten çalışma olmasa bile ödeneceği göz önüne alındığında ilave olarak sadece 75.-YTL ödendiği görülecektir. Hafta tatilinden önce çalışma olmamı şsa, işçi hafta tatiline denk gelen günde çalışmasından dolayı sadece normal çalışma ücretini isteyebilir. Hafta tatiline hak kazanmadığı için yaptığı çalışma bir fazla çalışma değildir. işçi haftalık çalışma süresi doluncaya kadar normal yevmiyesini isteyebilir.

Normal yevmiyesi dışında ilave bir ücret isteme hakkı yoktur. Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde cumartesi gününü pazara bağlayan gece saat 24:00 de işbaşı yapan ve Pazar sabahı saat 08:00’de işten ayrılan işçinin bu çalışmasını hafta tatili çalışması sayılamaz. Bu normal haftalık çalışmadır. Pazar sabahından pazartesi sabahına kadar 24 saat hafta tatilini kullanabilir. işçinin bu çalışması vardiyalı çalışmanın bir sonucudur (Çelik, 2006:334).


V. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA VE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Kısmi süreli çalışma iş hukukumuza ilk defa 4857 sayılı Kanun ile girmiştir. Kısmi süreli çalışmanın yapıldığı işyerlerinde çalışan işçilerin hafta tatiline hak kazanıp kazanmayacakları konusunda iş Kanunu’nda açık bir hüküm

bulunmamaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesinin tanımı iş Kanunun 13’üncü maddesinde, “işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir” şeklinde yapılmıştır.

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir (m.13/II).

Kısmi süreli çalışma yapan işçinin hafta tatili ücretine hak kazanıp kazanmayacağı konusu tartışmalıdır. Kanunda, konu ile ilgili açık bir hüküm yoktur. Ancak, haftanın her günü yarım gün çalışan bir işçinin “hafta tatiline” ve “hafta tatili ücretine” hak kazanacağı yönünde bir görüş vardır (Centel, 2006: 20).

Aksi görüşe göre ise, kısmi süreli çalışma yapan işçi haftalık 45 saatlik çalışma süresini tamamlamadığı için hafta tatiline ve hafta tatili ücretine hak kazanamaz (Centel, 2006: 21). Gerçekten 4857 sayılı iş Kanunu Hafta tatiline hak kazanabilmek için 45  haftalık 45 saatlik çalışmayı zorunlu tutmaktadır. Kısmi süreli çalışma ile bu sürenin tamamlanması mümkün olmadığı için hafta tatili hakkı da doğmayacak kanaatindeyim. Burada haftalık 45 saatlik çalışma süresinin iki aylık ortalama ile tamamlanması na imkan tanıyan 63’üncü maddede getirilen “esnek çalışma” ile “kısmi süreli çalışmanın” bir birine karıştırılmaması gerekir. Birkaç hafta, günde 11 saat çalışan ve daha sonra bunu dengelemek için günlük ve dolayısıyla haftalık çalışma süresi düşen işçi, hafta tatiline ortalama 45 saat esasından dolayı hak kazanmaktadır. Bu uygulama kısmi süreli bir çalışma olarak yorumlanmamalıdır.
 

VI.SONUÇ

İşçilerin normal haftalık çalışmasını tamamlamasının ardından, haftada en az yirmi dört saat aralıksız dinlenmeleri kanunlar ile koruma altına alınmıştır. Genel olarak hafta tatili “pazar günü” olmakla birlikte “sürekli çalışma zorunluluğu” bulunan işyerlerinde hafta içi günlerinde de hafta tatili yaptırılabilir.

Hafta tatilinde yapılan çalışma aslında “fazla çalışma” olduğu için, yüzde elli fazla ücret ödemesi yapılmalıdır. Hafta tatilinde çalışma yapan işçiye  2.5 yevmiye tutarında ücret ödenmesi gerekir. Haftanın beş günü 45 saatlik çalışma tamamlanırsa cumartesi günü çalışma yapılmaz. Eğer işçiler bu gibi durumlarda cumartesi günü çalıştırılırsa fazla çalışma esaslarına göre ücret ödemesi yapılır.

Kısmi süreli çalışmalarda hafta tatili ücreti ödenmez. Hafta tatili ve hafta tatili ücreti için 45 saatlik çalışmanın ikmal edilmesi gerekir. Bu bağlamda esnek çalışma ile kısmi süreli çalışmanın ayrıt edilmesi lazım.


 

KAYNAKÇA

Centel, Tankut (Haziran 2006), “Kısmi Süreli Çalışma ve Hafta Tatili Ücreti” Mess

Sicil iş Hukuku Dergisi

Çelik, Nuri (2006), iş Hukuku Dersleri, 19.bs. [y.y.]: [yayl.y]

Kurt, Resul (2006), iş Hukuku Mevzuatında Usul ve Esaslar İstanbul: İSMMMO

Resmi Gazete 21.01.1924 tarih ve 54 sayı; 394 sayılı yasa

Resmi Gazete 19.03.1981 tarih ve 17284 sayı; 2429 sayılı yasa

 

NOT: Bu makale İSMMMO Mali Çözüm 77 Sayılı Dergiden iktibas edilmiştir.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.